تمدن ایرانیان پیش از هخامنشیان

به قلم حامد شادفر

از مطالبی که متاسفانه در تاریخ به آن پرداخته نمی شود تمدن ایرانیان اصیل قبل از هخامنشی است. فرضا پزشکی، یکی از علوم بومی تمدن های ایرانی مثل شهر سوخته، پزشکی و جراحی های پیشرفته بود اما در زمان هخامنشیان به غیر از پزشک یونانی و مصری از پزشک ایرانی خبری نیست.

در این نوشتار به برخی مواردی اشاره می کنیم که نشان می دهد تمدن ایرانیان پیش از هخامنشیان والاتر بوده است:

جراحی جمجه در شهر سوخته 
در یکی از قبرهای دسته جمعی شهر سوخته متعلق به ۲۸۰۰ پ م و در میان اسکلت های سیزده فرد مدفون، جمجه جوانی پیدا شد که بخش راست آن یک بریدگی عمیق مثلثی شکل داشت. بر اساس مشاهدات اولیه باستان شناسی و تحقیقات بعدی، این بریدگی نتیجه یک عمل جراحی برای درمان بیماری هیدروسفالی است(اسکالونه صفحه ۲۷۰)

چشم مصنوعی در شهر سوخته 
یکی از جالب ترین اشیاء پیدا شده در مدفن شماره ۶۷۰۵ شیئی نیمکره به وزن این شی ۶/۹ گرم بوده که داخل چشم چپ زن در این قبر کار گذاشته بودند. دو سوراخ در جهات جانبی این شی وجود دارد که محل عبور نخ هایی بوده که آن را روی سر نگاه می داشت. شواهد موجود مبنی بر تماس طولانی این شیء با پوست حدقه چشم، گواه استفاده از آن در زمان حیات و زندگی صاحب آن بوده است. (اسکالونه، صفحه ۲۷۳ و ۲۷۴)

پویا نمایی در شهرسوخته
هنرمند شهر سوخته در روی جام نخودی پایه دار شماره ۴۲، مدفن سردابه ای شماره ۷۳۱، ابتکار بسیار جالبی انجام داده و ضمن به تصویر کشیدن نقش مورد علاقه خود سعی کرده مفهوم حرکت و جابجایی جانور به تصویر کشیده را نیز القا کند. نقش روی این جام در اصل نشان دهنده صحنه ای مرکب از نقش یک بز و یک بوته است. بز مورد نظر در پنج حرکت متفاوت ابتدا بوته یا درختچه مورد نظر را هدف گرفته و در حرکت دوم به درختچه نزدیک شده است و دو پای جلوی خود را برای جهیدن بروی درختچه بلند می کند و… (اسکالونه، صفحه ۲۶۵ و ۲۶۶)

هنر معرق کاری شهر سوخته
در کاوش‌های سال ۱۳۷۹ دو عدد شانه چوبی معرق در ساختمان شماره ۱ پیدا شد. پیش تر تصور می شد که صنعت معرق کاری ریشه چینی دارد و سابقه تاریخی آن به زمان صفویه می رسد، اما تاریخ ساخت شانه های شهر سوخته حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد است و به این ترتیب، پیدایی این شانه ها تغییر بسیار مهمی در تاریخچه و سابقه و محل ابداع این هنر ایجاد کرده است. (اسکالونه، صفحه ۲۳۵)

سالنامه سعد و نحس ایلامی
یک لوح شکسته اکدی که بخش اول لوح ۲۲ از مجموعه بین النهرینی اختر بینی انوما آنو انلیل است اهمیت بسیار زیادی دارد؛ زیرا حاوی اطلاعات محلی است که با نسخه استاندارد بین النهرینی فرق می کند. یک سالنامه سعد و نحس ایام ایلامی یا به معنی دقیق تر تقویم، روزهای خوش یمن را که از Iqqur ipus انتخاب شده است، فهرست کرده است. برخی بندها حاوی اطلاعاتی درباره اولین و آخرین ماه گرفتگی در هر شب است. (تاریخ ایران پژوهش آکسفورد، صفحه ۷۵)

کمان معروف ایلامی
یک متن آشوری متعلق به سال ۷۸۴ ق م نوعی کمان معروف به ایلامی را نشان می دهد که در آن زمان در آشور ساخته و استفاده می شده است…. برخی پژوهشگران معتقدند کمان های خاص با سر مرغابی در بالای آن، که در نقش برجسته های پلکان آپادانای تخت جمشید و نقوش آجرهای لعاب دار شوش دیده می شوند کمان های ایلامی اند و کمانداران پارسی که از (تیرداندان های خوزی) نیز استفاده می کردند آن را اخذ کردند. کمان ایلامی مظهر قدرت سیاسی و نظامی ایلامی در یک پیشگویی در کتاب مقدس بود (ارمیا ۳۵:۴۹) در این پیشگویی می خوانیم: «اینک من کمان ایلام و مایه قوت ایشان را خواهم شکست». (تاریخ ایران پژوهش آکسفورد، صفحه ۷۳)

منابع 
باستان شناسی جوامع ایران باستان، انریکو اسکالونه، ترجمه دکتر سید منصور سید سجادی، نشر سمت، بهار ۱۳۹۴ ش.
تاریخ ایران، پژوهش آکسفورد، مترجم شهربانو صارمی، نشر ققنوس، تهران، ۱۳۹۸ ش.