نقد دیدگاه دکتر ساسانفر در مورد قربانی

به قلم حجت الاسلام غلامرضا نوادری

دکتر ساسانفر در برداشت خود از هات ۳۲، بند ۱۲ گوید: «زرتشت با تمام آموزش ها و آیین ها و مراسم پیشین به ویژه قربانی کردن سخت در ستیز بوده است و آن را تحریم کرده است»(۱). یا در برداشت خود از بند ۱۴ از همین هات گوید که زرتشت قربانی کردن گاو و گوسفند را کاری اهریمنی دانسته است(۲).
ترجمه ایشان از هات ۳۲، بند ۱۲ چنین است:
«آموزگار بد با سخن خود مردم را از بهترین کردار دور می کند. مزدا کردار پلیدشان را به آنها اعلام و گوشزد می کند که زندگی گاو را با بر زبان راندن وِرد «اورواخش، اوختی» و غریو شادی قربانی و نابود می کنند».
و اما ترجمه ایشان از هات ۳۲، بند ۱۴ این چنین است:
«گرهم و کوی ها پیوسته خرد و اعتبار خود را در قید و بند این بدترین جایگاه دروغ می نهند. به هنگامی که می پذیرند به پیرو دروغ، در قربانی کردن گاو با به کار بردن عبارت گاو کشتن «گائوش جئی دیانی» و آیین بکار بردن هوم و بر آتش ریختن آن یاری دهند».

یک بام و دو هوا
آقای ساسانفر در ترجمه دیگر بخشهای گاتاها از ترجمه واژگانی همانند گاو، چربی ، چارپای شیرده، آبستن و …(۳) خودداری کرده و چنین ترجمه هایی را مخالف فلسفه زرتشت می داند و به دانشمندانی همانند بارتولومه، هومباخ، کلنز و دیگران به خاطر چنین ترجمه هایی ایراد می گیرد اما معلوم نیست که چرا ایشان در این دو بند، ترجمه ی «گاو» را مناسب می بیند. در حالیکه در برداشت خود از بند ۱۸ از هات ۴۴ گوید: «واژه هایی که مربوط به نام چارپایان است هر کدام دارای یک معنای مجازی و استعاره ای است»(۴).
به دیگر سخن چه بسیارند کسانی که واژه هایی مانند گاو، اسب، شتر و … را در گاتاها مَجاز و استعاره دانسته اند و از سوی دیگر گویند قربانی حیوانات در گاتاها ممنوع شده است. علت این یک بام و دو هوا چیست؟
خوب است نگاهی به ترجمه بند ۱۸ از هات ۴۴ بیندازیم تا با اندیشه های کسانی چون آقای ساسانفر آشنا شویم.
در این بند چنین آمده است: «از تو می پرسم ای اهورا براستی مرا از آن آگاه فرما آیا ای اشا ده مادیان و یک شتر و یک اسب که وعده شده است بمن خواهد رسید». دکتر ساسانفر که خود ترجمه ای مشابه پورداوود دارد از مترجمین غربی برآشفته و بر آنان خرده می گیرد که آیا زرتشت برای کار خود به دنبال چنین پاداشی است؟ وی گوید مادیان نماد سرکشی و اسب نماد نیرو و شتر نشان روشنایی است. وی در ادامه گوید زرتشت قربانی گاو را ممنوع ساخته است(۵). باید از ایشان پرسید که چگونه است که اسب و شتر معنای مجازی دارد اما گاو آن هم تنها در این بندها معنای حقیقی؟

دیدگاه دیگر مترجمان
ببینیم دیگر مترجمین هات ۳۲، بند ۱۲ را چگونه ترجمه کرده اند. برخی از موبدان مانند فیروز آذر گشسب و دیگر مترجمین از جمله عباس شوشتری، علی اکبر جعفری، جلیل دوستخواه، حسین وحیدی، و رستم پارکی واژه «گائوش» را به مردم، جهان و جهانیان ترجمه کرده اند(۶). حتی موبد فیروز آذرگشسب گوید در گات ها هر جا ذکری از گاو شده منظور جهان هستی است(۷).
ترجمه موبد فیروز آذرگشسب از بند ۱۲ چنین است: «آن ها با آموزش نادرست کوشش می کنند مردم را از انجام کار نیک و شایسته بازدارند و با گفتار فریبنده، مردم را گمراه ساخته زندگی آن ها را تباه سازند. آنان در اثر کج اندیشی،گرگان درنده ای چون گِرِهما و کرپان را بر راستان و پاکان برتری داده و برای هواخواهان دروغ آرزوی سروری می کنند ولی مزدا، خداوندِ خرد، برای آنان کیفر سختی مقرر داشته است».
مری بویس درباره ابهام این بند گوید: «از آنجایی که از عبارت مذکور در گات ها ترجمه های گوناگون شده است، استنتاج درستی درباره معنای مستفاد از آن نمی توان کرد»(۸).
ترجمه آذرگشسب از هات ۳۲، بند ۱۴ نیز چنین است: «دیربازی است که گرهمای آزمند با کمک کاوی ها اندیشه و نیروی خود را برای به دام انداختن پیام آور تو متمرکز ساخته اند. آنان از هواخواهان دروغ و گمراهان یاری جویند و برای جهان آفرینش فساد و تباهی آرزو کنند بدین امید که شکست ناپذیر، آن ها را یاری خواهد کرد»(۹).
موبد فیروز آذرگشسب درباره واژه «گائوش» در این دو بند گوید: «افسوس که واژه گئوش و گائوش را اکثر خاورشناسان غرب به معنی گاو گرفته و می گویند قربانی گاو در بین دروغ پرستان رواج داشته و برای استمداد از هوم و جلب نظر او قربانی گاو را بهترین فدیه و نیاز می دانسته اند»(۱۰).

صراحت نداشتن گاتاها در قربانی
این دو بند صراحتی در تحریم قربانی ندارد و به فرض درستی ترجمه ایشان شاید مراد نوع خاصی از قربانی باشد که دشمنان زرتشت اجرا می کردند چنانچه در ترجمه آمده که با فریاد شادی و با ورد خوانی به این کار می پرداختند. چنانچه در بهرام یشت آمده است که:
«دیوان ویامبوَر و مردمان دیوپرست، پشت [گاو] را خم می کنند و کمر[ش] را در هم می شکنند و اندامها[یش] را دراز می کنند؛ بدان گونه که گویی [او را] می کشند، اما نمی کشند…
در این هنگامه که دیوان و ویامبوَر و مردمان دیوپرست، گوشها[یِ گاو] را می پیچانند و چشمها[یش] را بیرون می کشند»(۱۱).
چنانچه دیده می شود دیوپرستان در مراسم قربانی، گاو را به شدت آزار می دادند و با وضع فجیعی آن را زجر کش می کردند.

دقت بیشتر
اندکی در این دو بند دقیق شویم. ادعا بر این است که جمله «یُوئی گِئوش مُرِندِن اورواخش-اوختی جیوتوم» بدین معنی است که «زندگی گاو را با بر زبان راندن اورواخش، اوختی» و غریو شادی قربانی می کنند».
در این بند فرض می کنیم «گئوش» به معنی گاو است. حال کدام اجزاء دلالت بر اجرای مراسم قربانی دارد. در این بند تنها واژه «مُرِندِن» می ماند که به معنی «می کشند و نابود می کنند» است. اما واژه «اورواخش اوختی» مبهم است و هر کس معنایی برای آن در نظر گرفته است. بارتولومه، یوستی، کانگا و اینسلر به پیروی از ترجمه پهلوی آن را به معنی «شادی و خرمی» برگردانده اند و هومباخ آن را فعل امر به معنی «پیش برو، اقدام کن» گرفته است(۱۲). اما تاراپوروالا و آذرگشسب آن را به «سخنان فریبنده» ترجمه کرده اند(۱۳).
حال به بند ۱۴ برویم. دکتر ساسانفر در این بند جمله «گائوش جئی دیایی مرُئویی یِ دورَاُشِم سَئُوچَیت اَوُ» به «در قربانی کردن گاو با بکار بردن عبارت گاو کشتن «گائوش جئی دیانی» و آیین بکار بردن هوم و بر آتش ریختن آن یاری دهند» ترجمه کرده است. در این عبارت «جئی دیایی» به معنی «کشتن، زدن، تخریب کردن» آمده است. و «مروئی» به «تخریب می کند»(۱۴). و اما جمله «یِ دورَاُشِم سَئُوچَیت اَوُ» مبهم و گنگ است(۱۵).

منابع:
۱- ساسانفر، آبتین، ۱۳۹۳، گاتاها، ص ۳۶۸.
۲- همان، ص ۳۷۶.
۳- همان، ص ۵۷، ۶۱، ۱۳۳، ۱۴۴ و … .
۴- همان، ص ۶۶۹.
۵- همان، ص ۶۶۸.
۶- مبارکه، بهنام، هفده پژواک گاتاها، ص ۲۹۸-۲۹۹. و برای ترجمه بند چهاردهم نک: (همان، ص ۳۰۵-۳۰۷).
۷- آذر گشسب، فیروز، ۱۳۸۳، گات‌ها، سرودهای زرتشت، ج۱ ص ۵۷۴.
۸- بویس، مری، ۱۳۹۳، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی زاده، ج ۱، ص ۲۵۲.
۹- آذر گشسب، فیروز، ۱۳۸۳، گات‌ها، سرودهای زرتشت،ج۱، ص ۵۲۷-۵۲۸.
۱۰- همان، ص ۵۲۹.
۱۱- دوستخواه، جلیل، ۱۳۹۱، اوستا، ج ۱، ص ۴۴۲- ۴۴۳، بهرام یشت، بند ۵۶.
۱۲- ساسانفر، آبتین، ۱۳۹۳، گاتاها، ص ۳۶۹.
۱۳- آذر گشسب، فیروز، ۱۳۸۳، گات‌ها، سرودهای زرتشت،ج۱، ص ۵۱۸.
۱۴- ساسانفر، آبتین، ۱۳۹۳، گاتاها، ص ۳۷۷.
۱۵- زنر، آر سی، ۱۳۸۹، طلوع و غروب زردشتی‌گری، ترجمه تیمور قادری، ص ۱۱۶.

یادآوری
این نوشته برگرفته از کتاب قربانی در آیین زرتشتی است.

شهریور ۱۳۹۸