راه راستی بررسی و نقد باورهای زرتشتیان و باستان ستایان
مقاله ای از اینجانب در مجله کتاب ماه دین، ش ۱۰۷ـ ۱۰۸ ـ ۱۰۹، شهریور و مهر و آبان ۱۳۸۵.
شیخ آقابزرگ تهرانی (م ۱۳۸۹ ق) با شصت سال تلاش، کتاب ارزنده الذریعه الی تصانیف الشیعه را نگاشت و با دقت نظری که در شناسایی کتابها به خرج داد، متوجه لغزشهای فراوان شد و در لابه لای معرفی کتابها در ذریعه به لغزشهای فراوان اشاره کرده است. در فرصتی که برایم پیش آمد بسیاری از تذکرات وی را گردآوری و پس از دسته بندی آنها، هر موضوع را به عنوان مقاله ای مستقل به چاپ رساندم. مقالاتی از این دست که به یاد دارم عبارتند از:
دانلود مقاله ی «مهم ترین رکن کتاب در الذریعه»
الف) نقد امل الآمل از منظر الذریعه، مجله آینه پژوهش، ش ۵۴، بهمن و اسفند ۱۳۷۷.
ب) نقد شیخ آقابزرگ تهرانی بر کشف الحجب والاستار، مجله شهاب، ش ۱۳، پاییز ۱۳۷۷.
ج) ایرادات شیخ آقابزرگ تهرانی به کشف الظنون، مجله آینه میراث، ش ۳ و ۴، زمستان ۱۳۷۷ و بهار ۱۳۷۸.
د) تصحیح تاریخ درگذشتها، کتاب مؤسس حوزه (یادنامه آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری)، ۱۳۸۳.
ه( تصحیح نام نویسندگان، مجله آینه میراث، ش۱۶، بهار ۱۳۸۱ و ش ۱۷، تابستان ۱۳۸۱.
و) تصحیحات شیخ آقابزرگ تهرانی(تصحیحات پراکنده)، مجله شهاب، ش ۲۸، تابستان ۱۳۸۱.
ز) تصحیح نام شاعران، مجله کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش ۵۶ ـ ۵۷، خرداد و تیر ۱۳۸۱.
ح) تصحیح مهم ترین رکن کتاب در ذریعه (مقاله حاضر).
نظر به اهمیت عنوان کتاب یعنی مهم ترین رکن آن، جهت متوجه ساختن و حساس کردن نویسندگان نسبت به آن، در مقالاتی لغزشها در عنوان پاره ای کتابها را نشان دادم که در مجله های کتاب ماه دین، ش ۳۶، آینه پژوهش، ش ۷۰، آینه میراث، ش ۸ ـ ۷ به چاپ رسید. در اینجا نیز لغزشهایی را که شیخ آقابزرگ تهرانی در ذریعه پیرامون عنوان کتاب گوشزد کرده است، می آوریم. عنوان اشتباه از نظر شیخ آقابزرگ را تیتر می کنیم و در ذیل آن، عنوان درست را در حدی که در ذریعه تبیین شده، متذکر می شویم.
۱. اللآلی الغریزیه فی جمع الاحادیث الفرعیه، ابن ابی جمهور احسائی (متولد ۹۰۱)
از این کتاب در روضات به «اللآلی الغریزیه» و در مقدمات بحار «نثر اللآلی» و در امل الآمل به «الاحادیث الفقهیه» تعبیر شده است. اما نویسنده در آغاز کتاب خویش آن را «درر اللآلی العمادیه فی الاحادیث الفقهیه» نامیده است. میرزا حسین نوری در خاتمه مستدرک به تفصیل در این مورد بحث کرده است. (ج۸، ص۱۳۳ ـ ۱۳۴؛ ج۱۸، ص۲۶۰)
۲. الجمل، خلیل بن غازی قزوینی (م ۱۰۸۹)
کتاب در موضوع نحو است و روضات به نقل از امل الآمل «الجمل» نقل کرده که اشتباه است و درست آن «المجمل» است؛ زیرا شاگرد نویسنده، محمد مهدی قزوینی صاحب ذخر العالمین آن را شرح کرده و این گونه نامیده است. در شرح حال محمدمهدی قزوینی از صاحب ریاض «المجمل» نقل شده است و نیز در شرح حال نویسنده در نسخه ریاض در نزد من «المجمل» است. منشأ اشتباه صاحب روضات، نسخه غیر مصحح امل الآمل بوده است. اما در نسخه چاپی موجود از امل الآمل «المجمل» است. (ج۵، ص۱۴۲؛ ج۱۳، ص۱۷۷-۱۷۸؛ ج۲۰، ص۴۷-۴۸)
۳. جوامع الکلام فی دعائم الاسلام، سید میرزا جزایری
این کتاب یکی از مجموعه های حدیثی چهارگانه متأخر (وافی، وسائل الشیعه، بحار الانوار، جوامع الکلم) است. سید میرزا از مشایخ علامه مجلسی و شیخ حر عاملی است. کتاب اخبار مربوط به اصول دین، فقه، مواعظ، تفسیر، آداب و اخلاق را در بر دارد.
عنوان فوق در کشف الحجب است. اما شاگرد نویسنده، سید نعمت الله جزایری به خط خود بر جلد اول آن، «جوامع الکلم» نوشته و او به نام کتاب استادش آگاه تر است. صاحب روضات و علامه نوری در خاتمه مستدرک نیز «جوامع الکلم» ضبط کرده اند. (ج۵، ص۲۵۲ و ۲۵۳)
۴. محامل الاعجاز، سلیمان بن عبدالله بن علی بحرانی ماحوزی (م ۱۱۲۱)
موضوع کتاب معما و لغز است. این عنوان در کشف الحجب آمده اما شاگرد نویسنده، عبدالله سماهیجی در اجازه ای «مخائل الاعجاز» نوشته است. محدث بحرانی در لؤلؤه نیز «مخائل الاعجاز» ضبط کرده است. (ج۲۰، ص۱۳۷ و ۱۶۴)
۵. الفوائد الحسینیه فی تصحیح العقائد الدینیه، سید حسین بن دلدار علی نصیر آبادی (م ۱۲۷۳)
نویسنده در مقام بیان آن است که صفات خداوند عین ذات او است و نیز به رد آراء احسائی صاحب رساله حیاه النفس و شاگردش سید کاظم رشتی می پردازد. در کشف الحجب این گونه آمده در حالی که عنوان کتاب، «الافادات الحسینیه» است. (ج۱۶، ص۳۳۲)
۶. الخلعه المحمدیه الباقریه، سید محمد باقر داماد
رساله مختصری است که متن کامل آن در شرح حال او در سلافه العصر، صفحه ۴۸۷ آمده است. در کشف الحجب «الخلعه» است در حالی که «الخلعیه» درست است[۱]. (ج۷، ص۲۴۱)
۷. رساله فی احیاء الاموات، سید محمد سعید طباطبایی (م ۱۰۹۲)
با توجه به این که کتاب در احکام مربوط به احیاء زمین های موات است، بر خلاف نقل کشف الحجب «رساله فی احیاء الموات» درست است؛ چنان که در جامع الرواه این گونه آمده. نام اصلی کتاب «روض الجنان فی حیاه الابدان» است. (ج۱، ص۳۰۷ و ج۱۱، ص۲۷۵)
۸. الشاف الکاف من کتاب الکشاف، امین الاسلام طبرسی (م ۵۴۸)
عنوان فوق در کشف الحجب آمده اما از منابع دیگر استفاده می شود که نام کتاب، «الکاف الشاف» است.[۲](ج۱۳، ص۵)
۹. تاریخ الشیعه عن الائمه المهدیه، شیخ مفید (م ۴۱۳)
عنوان درست ـ برخلاف نقل کشف الحجب ـ «مسار الشیعه فی مختصر تواریخ الشریعه» است. (ج۳، ص۲۶۰ و ج۲۰، ص۳۷۵)
۱۰. محول الشعراء، ابوتمام حبیب بن اوس طائی (م۲۲۸ یا ۲۳۱)
کتاب دربردارنده مجموعه ای از اشعار جاهلیت و مخضرمین و مسلمانان است. بعضی جاها از کتاب به صورت فوق نام برده اند اما «فحول الشعراء» درست است. (ج۲۰، ص۱۶۰-۱۶۱)
۱۱. المسائل الجیلانیه، شیخ طوسی (م ۴۶۰)
در بعضی نسخه ها «المسائل الجیلانیه» نوشته شده اما «المسائل الجنبلائیه» صحیح تر است. جنبلاء شهرکی میان واسط و کوفه است. در فهرست آمده که آن دارای ۲۴ مسأله است. (ج۲۰، ص۳۴۳)
۱۲. مشارق الانوار فی شرح مشکلات الاخبار، سید مهدی قزوینی حلی (م۱۳۰۰)
«مشارق الانوار» در خاتمه مستدرک الوسائل آمده اما «مطلع الانوار» صحیح تر است. (ج۲۱، ص۳۳ و ۱۵۲)
۱۳. الارشاد، ابوسعید اسماعیل بن علی سمان
نویسنده معاصر سید مرتضی و شیخ طوسی است. عنوان فوق در کشف الحجب در حرف الف آمده است. اما عنوان درست «الرشاد» می باشد؛ چنان که در فهرست شیخ منتجب الدین، بحار الانوار و ا مل الآمل این گونه است. (ج۱، ص۵۰۹ و ج۱۱، ص۲۳۳)
۱۴. استقصاء النظر، علامه حلی (م۷۲۶)
موضوع کتاب قضا و قدر است. بر خلاف آنچه در کشف الحجب آمده، علامه حلی در خلاصه الاقوال از کتاب خود به صورت «استقصاء البحث و النظر» نام می برد.[۳] (ج۲، ص۳۲)
۱۵. مبیرنامه، فریدالدین عطار نیشابوری
این عنوان در کتاب تجلی عرفان آمده اما به آن دست نیافتیم. احتمالا این عنوان تصحیف «بیسرنامه» است. (ج۱۹، ص۵۷)
۱۶. متقن السداد، سید عبدالحسین حسینی مرعشی (م۱۳۲۲)
کتاب در موضوع فقه است. سه جلد آن را به خط مؤلف آن با عنوان «متقن السناد فی شرح نجاه العباد» دیده ام. سید مصطفی موسوی جزایری در گلستان پیغمبر، ص ۶۶ شرح حال سید عبدالحسین را آورده اما نام این کتاب به اشتباه «متقن السداد» چاپ شده است. (ج۱۹، ص۶۷)
۱۷. جناس الاجناس، میر محمد عباس موسوی (م۱۳۰۶)
کتابی منظوم و موضوع آن آداب شرعی و اخلاق است. در فهرست کتابخانه راجه محمد مهدی «جناس الاجناس» ضبط شده در حالی که ناظم کتاب خود را «اجناس الجناس» نامیده است. کتاب پس از فوت ناظم به چاپ رسیده است. (ج۱، ص۲۷۵ و ج۵، ص۱۵۳).
۱۸. جواب ابن واقد السنی، شیخ مفید (م۴۱۳)
عنوان فوق در کتاب نجاشی آمده و در بعضی نسخه های آن به جای «جواب»، «جوابات» ضبط شده است. گمان می کنم «السنی» تصحیف «اللیثی» است و ابن واقد به جدش واقد بن ابی واقد لیثی نسبت داده شده است. (ج۵، ص۱۷۲)
۱۹. جامع الحساب فی التخت و التراب و الکره و الاسطرلاب، خواجه نصیرالدین طوسی (م۶۷۲)
در کشف الحجب «جامع الحساب» ضبط شده اما ظاهرا «جوامع الحساب» درست است زیرا نسخه ای از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی با مهر و امضای شیخ بهایی، با عنوان «جوامع الحساب» است و صاحب کشف الظنون اینگونه ضبط کرده است. (ج۵، ص۴۸ و ۲۴۹)
۲۰. جهاز الرمل، سید عبدالله حسینی معروف به شاه ملا منجم شیرازی
آن را در سال ۹۸۶ نگاشته است. در کشف الظنون «جهاز» نوشته شده که از اشتباه ناسخ است و درست آن «جهات الرمل» است. (ج۵، ص۲۹۵)
۲۱. الاصول الاصلیه، محمد نعیم طالقانی
کتاب در مباحث وجود و توحید ذات و عینیت صفات و کیفیت جعل و ابداع است. در مرآه الحق عنوان فوق آمده و آن تصحیف «اصل الاصول» است. محمد نعیم طالقانی کتاب را «اصل الاصول» نامیده است. (ج۲۶، ص۴۹)
۲۲. کشف الحجه فی المذاهب الاربعه، محمد حسین سلطان آبادی (م۱۳۱۴)
در برخی فهارس عنوان فوق آمده اما «کشف المحجه» درست است؛ چرا که خود نویسنده در کتاب الاشارات اللطیفه به خط خود از این کتاب به «کشف المحجه» یاد کرده است.[۴] (ج۱۸، ص۲۸ و ۵۸)
۲۳. کشف المقال فی معرفه احوال الرجال، حسن بن علی بن داود حلی
نظام الدین ساوجی ـ شاگرد شیخ بهایی ـ در نظام الاقوال عنوان فوق را ذکر کرده است. اما عنوان مشهور این کتاب، «رجال ابن داود» است و در خود کتاب اسم معینی برای آن وجود ندارد. به علاوه استاد او علامه حلی رجالش را «کشف المقال» نامیده و بعید است که شاگرد او نیز همین عنوان را انتخاب کند. (ج۱۸، ص۶۳).
۲۴. کفایه الفقه، محمد باقر سبزواری
نسخه های از آن در دانشگاه به شماره ۱۲۸۷ و ۱۹۹۱ موجود است. احتمالا آن «کفایه الاحکام» است. (ج۱۸، ص۹۶)
۲۵. کنز الحقایق و بحر الدقایق، محمد بن محمد رضا قمی مشهدی (معاصر مجلسیین)
اگر چه عنوان فوق برای این تفسیر قرآن معروف است اما عنوان صحیح آن «کنز الدقایق و بحر الغرائب» است؛ چنان که در نسخه مجلد اول و سوم و چهارم آن این گونه آمده است. (ج۱۸، ص۱۵۱-۱۵۴)
۲۶. لطائف الطوائف، فخرالدین صفی علی کاشفی بیهقی
کتاب در قصه و حکایت است و در سال ۹۳۹ تألیف شد. این عنوان را قاضی در مجالس ذکر کرده است. ظاهرا آن از غلط نسخه است و درست «لطائف الظرائف» یا «لطائف و ظرائف» است. (ج۱۸، ص۳۱۵)
۲۷. الهداه إلی أداء حق الموالات، حاکم حسکانی
صاحب ریاض از کتاب به صورت فوق نام برده اما عنوان صحیح چنین است:«دعاء الهداه إلی أداء حق الموالات». (ج۸، ص۱۹۶ و ج۲۵،ص۱۶۱)
۲۸. هزار داستان، ابوالفتح سامانی (۱۲۶۵- ۱۳۲۶)
نظم کتاب هزار و یک شب به فارسی است. نام درست آن «هزار دستان» است. (ج۲۵، ص۲۱۸)
۲۹. مجلی الافاضل، عبدالعلی حویزی بصری (م بعد۱۰۶۳)
منتخبی از دیوان عربی عبدالعلی حویزی است. سید علی خان مدنی در سلافه می گوید: عبدالعلی از دیوان عربی اش ابیاتی را انتخاب کرده و آن را «مجلی الافاضل» نامیده است. خود عبدالعلی از جمله آثارش را «حلی الافاضل» نامیده است. شاید عبارت سلافه تصحیف این عنوان باشد. (ج۲۰، ص۱۳)
۳۰. مختلف النحاه، محمد بن علی حرفوشی حریری (م۱۰۵۱)
«مختلف النحاه» در امل الامل آمده اما نام کتاب، «نهج النجاه فی ما اختلف فیه النحاه» است. (ج۲۰، ص۲۱۸ و ج۲۴، ص۴۲۶).
۳۱. انوار الهدی فی تحقیق البداء، سلیمان بن عبدالله ماحوزی (م۱۱۲۱)
کشف الحجب عنوان فوق را ضبط کرده است. اما نویسنده در اجازه ای به محمد رفیع بیرمی در سال ۱۱۱۱ آن را «اعلام الهدی فی مسأله البداء» معرفی کرده است.[۵](ج۲، ص۲۴۲ و ۴۴۸)
۳۲. نقد النثر، منسوب به قدامه بن جعفر بن قدامه (صاحب نقد الشعر)
کتاب با مقدمه عبدالحمید عبادی در سال ۱۳۵۱ در قاهره چاپ شده است. وی تأکید دارد این اثر برای قدامه است بر خلاف طاها حسین که در صحت این نسبت شک دارد.
سید مجتبی مینوی طی نامه ای به ما یادآور شده است که نسخه کامل این کتاب در کتابخانه چستربیتی در ایرلند وجود دارد که کتابت آن به سال ۶۷۷ باز می گردد. نام درست کتاب «البرهان فی وجوه البیان» است و یادآور شده که این اثر برای قدامه نیست بلکه برای معاصر او ابوالحسین اسحاق بن ابراهیم بن سلیمان بن وهب است و از چهار بخش آن تنها بخش نخست آن به چاپ رسیده است.
احمد مطلوب و خدیجه حدیثی اقدام به تحقیق نسخه چستربیتی کرده اند و توسط دانشگاه بغداد در سال ۱۹۶۷ به چاپ رسیده است. (ج۲۴، ص۲۷۸-۲۷۹)
۳۳. النوافل من العرب، محمد بن سلمه یشکری
نویسنده استاد ابن سکیت (مقتول ۲۴۳) است. وی به بادیه رفت و با عرب ها دیدار کرد و زبان را از آنها فراگرفت. در بعضی نسخه ها «النواقل» با قاف ضبط شده. شاید این درست تر باشد، زیرا در اصطلاح انساب، «ناقله» و «نازله» به مهاجران عرب گفته می شود که در خارج جزیره العرب در عراق و سوریه و شمال افریقا وطن اختیار کرده اند.[۶](ج۲۴، ص۳۵۱)
۳۴. النخبه العاصمه للصوارم القاصمه، سید عبدالکریم جزایری (م۱۲۱۵)
کتاب در رد صاحب حدائق است که قائل بود جمع بین دو زن سید فاطمی حرام است. سید آقا در تتمه الشجره به نقل از الشجره الطیبه تألیف نورالدین از کتاب به صورت فوق نام برده است اما نام درست آن «الجنه العاصمه للصوارم القاصمه» است. (ج۵، ص۱۵۹ و ج۲۴، ص۹۶)
۳۵. نزهه الناظر، فخرالدین طریحی
کتاب در لغات قرآن است. عنوان صحیح «نزهه الخاطر و سرور الناظر» است. (ج۲۴،ص۱۱۵ و ۱۲۵)
۳۶. النظم السلیم، قاضی نورالله شوشتری
در بعضی جاها عنوان کتاب به صورت فوق است اما «نظر سلیم» درست است. (ج۲۴، ص۲۱۴)
۳۷. کتاب النعم، خلیل بن احمد عروضی
وی صاحب العین است. ظاهرا «کتاب النغم» با غین درست است. (ج۲۴، ص۲۳۳ و ۲۳۵-۲۳۶)
۳۸. وسائل المجتبین یا وسائل المنتجبین، محمد حسین شریعتمدار (م۱۳۳۱)
ترجمه خصائص الحسینیه تألیف شیخ جعفر شوشتری (م۱۳۰۳) است و در سالهای ۱۳۰۸ و ۱۳۲۰ چاپ شده. دو عنوان فوق در بعضی فهارس آمده که هر دو آنها اشتباه چاپی است و درست آن «وسائل المحبین» می باشد. (ج ۲۵، ص ۷۲)
۳۹. مهر و ماه، عصار تبریزی
تذکره الشعراء غنی، ص۹۰ از این مثنوی به صورت «مهر و ماه» نام برده در حالی که «مثنوی مهر و مشتری» درست است؛ زیرا این اثر درباره عشق مهربن شاپور ـ حاکم استخرـ به مشتری دختر وزیرش است. ناظم آن را در سال ۷۷۸ در ۵۱۲۱ بیت به نظم درآورد. (ج۱۹، ص۳۱۵)
۴۰. منهج الیقین، علامه حلی (م ۷۲۶)
همراه با تعلیقات سید ابوالحسن کشمیری (م ۱۳۱۳) است. در پایان اسراء الرغاب «منهج الیقین» ضبط شده در حالی که «مناهج الیقین» درست است. (ج۲۲، ص۳۵۲ و ج۲۳، ص۲۰۰)
۴۱. المعاد، محمد علی خوشکه ویجاری (م ح۱۳۲۰)
نویسنده، امام جمعه رشت بوده است. عنوان صحیح کتاب «رساله فی المبدأ و المعاد» است. کتاب با ابطال التناسخ چاپ شده است. (ج۱۹، ص۵۲ و ج۲۱، ص۱۷۳)
۴۲. مفتاح الرموز و مقلاد الکنوز، حسن بن زاهد غریب کرمانی
این عنوان در فهارس ایران آمده است در حالی که «مفتاح الرموز» و «مقداد الکنوز» دو کتاب جداگانه اند. در مقدمه مقداد الکنوز آمده است که نویسنده در سال ۷۲۳ از ایران به هند سفر کرد و مفتاح الرموز را در سال ۷۲۶ برای سلطان آنجا سلطان محمد بن تغلق شاه نوشت و پس از آن، مقداد الکنوز را برای وی نوشت. (ج۲۱، ص۳۳۱ و ج۲۲، ص۱۱۹)
۴۳. مثار السماع، عبدالوحید گیلانی استرآبادی
کتاب در تصوف نگاشته شده و نویسنده شاگرد شیخ بهایی است. در بعضی نسخه ها عنوان فوق آمده است؛ اما ظاهرا «منار السماع» صحیح تر است. نویسنده، کتاب الاثنی عشریه الحجیه تألیف استادش را استنساخ کرده و در پایان آن «منارالسماع» نوشته نوشته است. (ج۱۹، ص۷۳ و ج۲۲، ص۲۴۳)
۴۴. چهار صفر، ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۴)
ملا احمد نراقی مثنوی طاقدیس را ملقب به «چهار صفه» کرده در مقابل شش دفتر از مثنوی ملای رومی. اما در ریاض العارفین، ص۴۶۳ در اثر اشتباه چاپی «چهار صفر» را به وی نسبت داده است. ما نیز در ج۹، ص۶۱۲ به علت اشتباه ریاض العارفین مرتکب همین اشتباه شدیم. (ج۱۹، ص۲۳۸)
۴۵. لطائف الظرائف و ظرائف المعارف، محمد مؤمن جزائری
جلد هفتم مجالس الاخبار و مجالس الاخیار است. عنوان صحیح کتاب «اللطائف و الظرائف» است؛ چنان که ـ به نقل نجوم السماء ـ نویسنده در طیف الخیال نام برده است. (ج۱۸، ص۳۱۶ و ۳۲۴)
۴۶. الکهنه فی المنطق یا کنز المنطق، محقق حلی (م۶۷۶)
در کشف الحجب «کنز المنطق» و در روضات از رجال ابن داود «الکهنه فی المنطق» آمده سپس صاحب روضات استظهار کرده که «کهنه» تصحیف «کهانه» به معنای صناعت است: اما عنوان درست «اللهنه» می باشد؛ زیرا در نسخه صحیح رجال ابن داود این گونه آمده و «لهنه» به معنای خوراکی ای است که پیش از غذا برای مهمان می آورند و در فارسی به آن «ناشتایی» می گویند. (ج۱۸، ص۱۶۸-۱۶۹ و ۱۸۹-۱۹۰ و ۳۸۹)
۴۷. المستدرک المختار فی مناقب وصی المختار، ابوالحسین یحیی حلی اسدی (م ۶۰۰ یا ۶۰۶)
نویسنده در آن فضایل و مناقبی که در عمده نیاورده، گرد آورده است که شامل ششصد حدیث از کتب عامه می شود. شاید «المستطرف» به جای «المستدرک» صحیح تر باشد؛ چنان که در ریاض در بیش از یک جا «المستطرف» است. (ج۲۱، ص۵ و ۱۱)
۴۸. جمع الجوامع، امین الاسلام طبرسی (م۵۴۸ یا ۵۵۲)
بعضی به تفسیر طبرسی «جمع الجوامع» می گویند اما درست آن «جوامع الجامع» است. (ج۵، ص۱۳۸و ۲۴۸)
۴۹. طهاره النفس یا تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، ابوعلی مسکویه (م ۴۲۱)
نویسنده آن، کتاب را با عنوان «اخلاق ناصری» ترجمه و شرح کرده است و در آغاز اخلاق ناصری نام کتاب فوق «طهاره الاعراق فی تحصیل الاخلاق» ذکر شده که این نام صحیح تر است. نه عنوان های دیگر که گاهی می نویسند. (ج۱۵، ص۱۸۸).
۵۰. رساله فی صعود جثه الامام، سید امیر محمود حسینی
نویسنده شاگرد شیخ بهایی و مجاز از جواد بن سعد کاظمی است. بر اساس دو روایت، بدن انبیا و اوصیا پس از سه روز به آسمان می رود. وی در این رساله از دو روایت جواب داده و ثابت کرده که بدنشان در قبر باقی می ماند. از محتوای کتاب به دست می آید عنوان «رساله فی صعود جثه الامام» در روضات ذیل شرح حال جواد کاظمی و به تبع آن در تکمله امل الآمل اشتباه است و نام درست چنین می باشد:«رساله فی عدم صعود جثه الامام». (ج۱۵، ص۲۳۸)
۵۱. غرائب المجالس، محمد بن احمد بصری (م۳۲۰)
ابن ندیم و یاقوت و سیوطی «عرائس المجالس» نوشته اند اما در کشف الظنون «غرائب المجالس» است که گمان می رود عنوان دوم غلط باشد. (ج۱۵، ص۲۴۳)
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
[۱] . «الخلعیه» با وزن عنوان کتاب نیز تناسب دارد. [۲] . در نسخه چاپی کشف الحجب کلمه «الکاف» وجود ندارد. همچنین از جهت ادبی دلیلی برای حذف یاء از پایان «الکاف» و «الشاف» وجود ندارد. حسین کریمان در کتاب طبرسی و مجمع البیان، ج۱، ص۲۷۷ کتاب را «الکافی الشافی» معرفی می کند. [۳] . در متن تحقیق شده خلاصه الاقوال توسط نشر الفقاهه، ص۱۱۳ در معرفی علامه حلی «استقصاء النظر فی القضاء و القدر» ضبط شده است. [۴] . در ج۱۸، ص۵۸ عنوان کتاب به این صورت آمده است:«کشف المحجه فی ابطال المذاهب الاربعه». [۵] . همچنین شیخ سلیمان در فهرست آل بویه و علماء البحرین، ص۷۸ کتاب را «اعلام الهدی فی مسأله البداء» می نامد. [۶] . برابر آنچه در مقدمه محقق کتاب منتقله الطالبیه، صفحه ۳۰ آمده معنای ناقله و نازله در اصطلاح انساب چنین است: اگر مثلاً گفته شود: «فی بخارا من ناقله همدان فلان» یعنی او اهل همدان بوده و از آنجا به بخارا منتقل شده است. اما اگر بگویند: «فی بخارا من نازله همدان» یعنی او اهل همدان نبوده بلکه از جای دیگر به همدان رفته و سپس به بخارا رفته است.پس این دو اصطلاح اختصاص به جای خاصی ندارد و کاربرد آنها در منتقله الطالبیه آن را تأیید می کند.
مهر ۱۳۹۴
