خانه / قرآن و حدیث / حدیث / نقد و بررسی میراث حدیث شیعه
میراث حدیث شیعه

نقد و بررسی میراث حدیث شیعه

این مقاله اینجانب در مجله «کتاب ماه دین»، ش ۱۲۳ـ ۱۲۴ ـ ۱۲۵، دی و بهمن و اسفند ۱۳۸۶ به چاپ رسید.

میراث حدیث شیعه، دفتر شانزدهم، به کوشش مهدی مهریزی و علی صدرایی خویی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۶، ۵۸۰ ص، وزیری

بسیاری از حقایق تاریخی با احیاء نسخه های خطی روشن می شود. از جمله اقدامات مهم در عرصۀ پژوهش، احیاء این آثار است و متأسفانه، فاصلۀ زیادی با چاپ همۀ نسخه های خطی داریم. تحقیق و چاپ مخطوطات برجای مانده از زمانهای گذشته، در حوزۀ حدیث، در دستور کار مؤسسۀ علمی, فرهنگی دارالحدیث قرار دارد. تاکنون رساله های متعدد به صورت کتاب مستقل به چاپ رسیده اند و نسخه های کم حجم، در مجموعه ای با عنوان «میراث حدیث شیعه» نشر یافته اند. سال ۱۳۸۶ شانزدهمین دفتر به پژوهندگان آثار حدیثی عرضه شده است. در این شانزده دفتر حدود ۱۶۰ رساله همراه تحقیق منتشر شده است.
نظر به اینکه نخستین نسخه در شانزدهمین دفتر، تحقیق کتاب اخبارالزینبات است، حجت الاسلام مهدی مهریزی دفتر را با تحقیقی در مورد اعتبار اخبارالزینبات به عنوان «سرآغاز» آغاز کرده است. وی به اختصار اعتبار این رساله را زیر سؤال برده است. پیش از این در مجلۀ کتابهای اسلامی، شمارۀ ۲۱ به تفصیل در مورد اعتبار این کتاب بحث شده است. پس از آن به ترتیب، رساله های زیر آمده است:

نقد میراث حدیث شیعه

دانلود مقاله «نقد و بررسی میراث حدیث شیعه»

اخبارالزینبات، منسوب به سید یحیی بن حسن عبیدلی (م ۲۷۷ق)، تحقیق: فارس حسون کریم
این رساله آن عده از زنان اهل بیت(ع) به نام زینب را معرفی کرده است. ظاهراً هدف جاعلین این رساله و نسبت آن به عبیدلی، اعتبار بخشیدن به مزار منسوب به حضرت زینب کبری(س) در مصر بوده است. تاریخ درگذشت حضرت زینب(س) که در عصر ما شهرت یافته، به این کتاب باز می گردد.

هدایه السعداء فی زیاره سیدالشهداء(ع)، محمد جعفر استرآبادی (م ۱۲۶۳ق)، تحقیق: حمید احمدی جلفایی
محقق رساله اظهار داشته است که شرح حال نویسنده و آثار او را در مقدمۀ تحقیق یکی دیگر از آثارش با عنوان «الایجاز فی علمی الدرایه والرجال» در دفتر چهاردهم آورده است.
نویسنده در مقدمه، ثواب زیارت امام حسین(ع) و آداب آن را بیان کرده است و سپس پنج زیارت نامه ویژۀ سیدالشهدا(ع) ذکر کرده و بعد از آن زیارت نامه ای برای امام زادگان علی اکبر و قاسم و غیر آن دو آورده است. زیارت نامۀ حضرت عباس(ع) و زیارتی برای مطلق امام زادگان، به عنوان خاتمه است.
یادآوری:
الف) رسالۀ دیگر مؤلف و شرح حال او به قلم مصحّح، در دفتر پانزدهم آمده است نه چهاردهم.
ب) مصحّح محترم، مؤلف را از علمای قرن دوازدهم و سیزدهم شمرده است. این در حالی است که او در سال ۱۱۹۸ به دنیا آمد. (سالهای ۱۱۹۵ و ۱۱۹۶ هم گفته اند) شخص دو ساله و نهایت پنج ساله، مصداق «عالم» نیست تا او را از علمای قرن دوازدهم نیز به حساب آوریم.

شرح حدیث حقیقت، محمدعلی بن محمدحسین خلخالی (زنده در ۱۲۶۳ق)، تحقیق: علی صدرایی خویی
تاریخ زندگی، تولد و وفات محمدعلی خلخالی در دست نیست. او در سال ۱۲۶۳ در لاهیجان بود و کتاب عیون الاسرار را برای حاکم زنجان نوشت.
حدیث حقیقت، پاسخ امام علی(ع) به کمیل است که در مورد مفهوم «حقیقت» پرسید. این حدیث در مصادر کهن یافت نشده و قدیمی ترین مصدر، شرح علامۀ حلی(م ۷۲۶ ق) برآن است.

بدره المعانی(دره المعالی) فی ترجمه اللئالی، ابوالمحاسن محمد نخجوانی معروف به ابن ساوجی (ق۸)، تحقیق: محمدمهدی حیدری
محقق این اثر به شرح حال مفصل از ابن ساوجی دست نیافته است. ظاهراً او نخستین کسی است که نثر اللئالی را به نظم ترجمه کرده است. نثر اللئالی مجموعه ای شامل حدود سیصد سخن منسوب به امام علی(ع) است. ابن ساوجی هرسخن را در قالب یک بیت به سال ۷۲۹ در اصفهان ترجمه کرده است.
یادآوری:
الف) تصویر چاپ شده از ابتدا و انتهای نسخه نشان می دهد که شاعر به جای «گ» حرف «ک» و به جای «چ» حرف «ج» را نوشته است. اما محقق بدون تذکر، همه جا این حروف را مثل فارسی امروز به کار برده است. چنین شیوه ای خلاف حفظ امانت است. نقل صحیح، راهنمای مناسب برای محققانی است که می خواهند بررسی کنند که از چه زمانی و در چه اماکنی حرفهای «گ» و «چ» در فارسی رواج پیدا کرده است. اگر به دلخواه خودمان ـ بدون تذکر ـ عبارات را تغییر دهیم، راه را بر پاره ای تحقیقات می بندیم؛ بلکه محققان را به اشتباه می اندازیم.
ب) مصحح گرامی یادآور شده است: «نسخۀ موجود فاقد حرف دال است.» اما در تصویر نسخه در موارد متعدد حرف دال به کار رفته است. در گذشته همۀ دالها را به صورت ذال نمی نوشتند. به قول خواجه نصیر:
آنانکه به فارسی سخن می رانند
در معرض دال ذال را ننشانند
ما قبل وی ار ساکنِ جز وای بود
دال است وگرنه ذال معجم خوانند (لغت نامۀ دهخدا، حرف «د»)
طبق نظم فوق، زمانی حرف دال را به ذال تبدیل می کردند که قبل از دال حرف ساکن باشد و آن غیر از سه حرف واو و الف و یا باشد. هرچند این قاعده در همۀ متون کهن رعایت نشده است. چه بسا در زمانهای مختلف و در مکانهای گوناگون، قواعد خاصی جاری می شده است. به هرحال چنین نبوده که همه جا حرف دال را به ذال بخوانند. تصویر نسخۀ خطی مورد نظر، یکی از شواهد است.
ذکر چند بیت از نسخه که در آنها دال به کار رفته و نیز به جای «چ» حرف «ج» و به جای «گ» حرف «ک» به کار رفته، مناسب است:
امام انبیا و مقتداشان
محمد دان حقیقت پیشواشان
هر آن مرذی که باشذ صبر کارش
نهذ اقبال، کامش در کنارش
بکویم معنی قول ولی من
جو دل نومیذ کشت آسوذه شد تن
ج) مصحح در پایان مقدمه، از زحمات پنج نفر در این گام، تشکر کرده است. تصحیح نسخه ای کوچک که جهت سامان یافتن آن، چند نفر دست به دست هم داده اند باید خالی از این لغزشهای ابتدایی باشد.

التحفه العلویه، مؤلف ناشناخته، تحقیق: حمید احمدی جلفایی
حدیث «حدوث الاسماء» از امام صادق(ع) از جمله روایات دشوار است که تاکنون چند شرح بر آن نوشته اند. علامۀ مجلسی بر این باور است که سکوت از تفسیر آن بهتر و سزاوارتر است. رسالۀ التحفه العلویه شرحی بر این حدیث شریف است. محقق در عین تلاش فراوان، موفق به شناسایی نویسندۀ آن نشده است. ظاهراً نویسنده یکی از علمای برجسته و متبحر در علوم عقلی و نقلی، به ویژه در بعضی علوم غریبه بوده است.

الفوائد الرجالیه، ابوالهدی بن ابوالمعالی کلباسی (م ۱۳۵۶ق)، تحقیق: محمد حسین مولوی
میرزا ابوالمعالی کلباسی از شاگردان آخوند خراسانی و سید محمدکاظم یزدی با تألیفات فراوان است. معروف است که رساله شامل سی فایده در علم رجال است؛ اما نسخۀ تحقیق شده، ۲۵ فایده را در بر دارد.
یادآوری:
الف) در فهرست و صفحۀ ۲۳۱ و در ابتدای رساله، سال درگذشت مؤلف ۱۳۶۵ نوشته شده اما در عبارت مقدمه (ص۲۳۶) سال ۱۳۵۶ نوشته شده است.
ب) در مقدمۀ مصحح، عناوین متعدد وجود دارد. معرفی فوائد الرجالیه، ذیل «ولادته ووفاته» است. گویا بخشی از مقدمه افتاده است. می خوانیم:
ودفن بجنب والده المیرزا ابی المعالی فی المقبره المعروفه الواقعه فی تحت فولاد باصفهان. ذکر المصنف اهمیه هذه الفوائد بقوله… .

ترجمه السید عبدالله شبّر، سید محمد بن سید معصوم موسوی قطیفی (م ۱۲۶۹ یا ۱۲۷۱ق)، علی فاضلی
سید محمد موسوی قطیفی از خطبا و شاعران و از شاگردان سید عبدالله شبر و صاحب جواهر بوده است. این رساله از مهم ترین شرح حالهای سید عبدالله شبر (م ۱۲۴۲ق) به شمار می رود.
یادآوری:
الف) کسی که سید است به طریق اولی پدرش نیز سید است و نیازی به ذکر «سید» برای پدر او نبود.
ج) در فهرست و صفحۀ ۴۹۱ و ابتدای رساله، سال درگذشت مؤلف ۱۲۹۶ نوشته شده اما مصحّح در مقدمه (ص ۴۹۵ و ۴۹۶) سالهای ۱۲۶۹ و ۱۲۷۱ را نقل کرده است.

اجازات السید عبدالله شبر، تحقیق: علی فاضلی
در این قسمت سه اجازۀ او به مولی محمدصالح برغانی و سید محمدتقی بن مؤمن قزوینی و شیخ عبدالخالق بن عبدالرحیم یزدی آمده است.
یادآوری:
واژۀ «تلمّذ» از باب تفعّل غلط است. بلکه رباعی مزید و از باب تفعلل، با این فعل و مصدر است: تتلمذ یتتلمذ تتلمذاً مانند تدحرج یتدحرج تدحرجاً. (ر.ک: نابغۀ فقه و حدیث، ص ۲۵۵) اما در مقدمۀ مصحح گرامی در صفحۀ ۵۲۳ دو بار کلمۀ «تلمذ» را به صورت ثلاثی مزید به کار برده است.
در پایان این دفتر، سه فهرست مربوط به همۀ شانزده دفتر درج شده است: عنوان رساله ها، پدیدآورندگان و محققان.

همچنین ببینید

آینه پژوهش

لغزش ها در تاریخ بارگاه سیدالشهدا(ع)

مقاله ای از اینجانب در مجله ی مجله آینه پژوهش، شماره ۹۶، بهمن و اسفند …

یک نظر

  1. ننگ بر تو که این همه دروغ و تهمت به نیاکان خود می زنی البته شک دارم ایرانی زاده باشی ننگ بر تو ای خود فروخته ننگگگگگگگگ

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

*

code