حقوق حیوانات در اسلام

به قلم مدیر سایت

برخلاف سفارش های فراوان در منابع زرتشتی به کشتار بسیاری از حیوانات، در اسلام به مهربانی به حیوانات سفارش های فراوان شده است. بخشی از این توصیه ها:

ـ پیامبر خدا(ص) وقتی ماده شتری را دید که زانویش را بسته اند و بارش همچنان بر پشت اوست فرمود: صاحبش کجاست؟ به او بگویید خودش را برای بازخواست [در قیامت‏] آماده کند. (بحار الأنوار، ج ۷، ص ۲۷۶، ح ۵۰)

ـ پیامبر خدا(ص): هرگاه چارپایان لاغر را سوار شدید، آنها را در منزلهایشان فرود آورید. اگر زمین خشک و بی‏گیاه بود با شتاب از آن بگذرید و اگر سرسبز و پر علف بود، آنها را در آن جا استراحت دهید. (کافی، ج ۲، ص ۱۲۰، ح ۱۲)

ـ امام صادق(ع) شتری را دید که از زیادی بار، لنگان لنگان راه می رود. امام از همراه شتر خواست تا از بار آن کم کند. (من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۹۱)

ـ امام علی(ع): بخدا قسم، اگر اقلیمهای هفتگانه را به من بدهند و در مقابل آن از من بخواهند که دانه جوی را از دهان مورچه ای بگیرم، هیچگاه چنین ظلمی را مرتکب نخواهم شد. (امالی شیخ صدوق، ص ۷۲۲)

ـ پیامبر خدا(ص): چارپایان سالم را سوار شوید و آنها را سالم نگه دارید و آنها را صندلی خطابه و صحبتهای خود در کوچه‏ ها و بازارها نکنید. (کنز العمّال، ح ۲۴۹۵۷)

ـ از امام کاظم(ع) در مورد کشتن مورچه سؤال شد. فرمود: آن را نکش مگر به تو آسیب برساند. (قرب الاسناد، ص ۲۹۴)

ـ امام علی(ع) طی نامه ای به عاملان خود که مأمور آوردن زکاتهای دریافتی (از جمله شتر) بودند، چنین سفارش فرمود:
مأمور میان شتر و بچه ی شیرخوارش جدایی نیندازد.
شیر شتر را طوری ندوشد که به بچه اش آسیب برسد.
شتر را با سواری زیاد خسته نکند.
میان شترها به عدالت رفتار کند و سواری را میان آنها تقسیم کند.
به مقدار مساوی از آنها بدوشد.
پای شتر زخمی را مداوا و در راه با او مدارا کند.
با شتر ناتوان مدارا کند تا به آهستگی به راهش ادامه دهد.
حیوانات را از مسیر خشک و بی آب و علف عبور ندهد.
ساعتی را به استراحت حیوانات اختصاص دهد. (نهج البلاغه، بخش نامه ها، با تلخیص)

ـ رسول خدا(ص): لعنت خدا بر کسی که جانوری را به جایی بسته با پرتاب چیزی او را هدف قرار دهد. (بحارالانوار، ج ۶۴، ص ۲۸۲)

ـ رسول خدا(ص) از شکنجه ی حیوان با آتش نهی فرمود. (بحار الانوار، ج ۶۴، ص ۲۴۴)

ـ پیامبر خدا(ص): آیا درباره این بی‏زبانی که‏ خداوند در اختیار تو گذاشته است، از خدا نمی‏ترسی؟! (کنز العمّال، ح ۲۴۹۸۲)

ـ پیامبر خدا(ص): لعنت خدا بر کسی که حیوانی را مثله کند. (کنز العمّال، ح ۲۴۹۷۱)

ـ پیامبر خدا(ص): سومین نفر ملعون است.
مراد حضرت، سواره ی سوم بر پشت حیوان است. (کنز العمّال، ح ۲۴۹۷۲)

ـ پیامبر خدا(ص): حیوان شش حقّ بر گردن صاحب خود دارد: هر گاه از آن پیاده شد علفش دهد، هرگاه از آبی گذشت آبش دهد، به ناحقّ آن را نزند، بیشتر از قدرتش آن را بار نکند، بیشتر از توانش آن را راه نبرد و مدت زیادی روی آن درنگ نکند. (الجعفریات، ص ۸۵؛ مستدرک الوسائل، ج ۸، ص ۲۵۸، ح ۹۳۹۳)

ـ امام علی(ع) در روزهای شهادت با اشاره به غازهای در خانه به دخترش فرمود: دخترم! به حقّی که مرا بر توست سوگند، این حیوانات را آزاد کن. تو چیزی را نگه داشته‏ای که زبان ندارد و نمی‏تواند بگوید گرسنه است یا تشنه. یا آنها را آب و غذا بده، یا آزادشان کن که از علفهای زمین بخورند. (بحار الأنوار، ج ۴۲، ص ۲۷۸)

ـ پیامبر خدا(ص): به صورت حیوانات نزنید. (کافی، ج ۶، ص ۵۳۸، ح ۴، خصال، ص ۶۱۸)

ـ پیامبر خدا(ص) وقتی الاغی را دید که صورتش را داغ نهاده‏اند فرمود: مگر نشنیده‏اید که من لعنت کرده‏ام آن کسی را که صورت حیوان را داغ بنهد، یا بر صورت آن تازیانه زند؟ (التاج الجامع للاصول، ج ۴، ص ۳۵۱)

ـ امام سجاد(ع) چهل بار با شترِ خود به حجّ رفت ولی یک تازیانه بر آن نزد. (من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۹۳، ح ۲۴۹۴)

ـ پیامبر خدا(ص): زنی بد کاره سگی را دید که بر سر چاهی له‏له می‏زند و کم مانده است از تشنگی بمیرد. او کفش خود را در آورد و آن را به روسری خود بست و به وسیله آن از چاه آب کشید [و به آن حیوان داد]. به سبب این کار آمرزیده شد. (کنز العمّال، ح ۴۳۱۱۶)

ـ از پیامبر اکرم(ع) پرسیدند: آیا آب دادن به حیوان پاداش دارد؟ فرمود: بله، سیراب کردن هر تشنه ای اجر دارد. (بحار الانوار، ج ۶۵، ص ۶۵)

ـ پیامبر خدا(ص): زنی به سبب آن که گربه‏ای را بسته بود و اجازه نمی‏داد برای غذای خود شکار کند و بدین سبب مُرد، مستوجب آتش جهنم گشت. (کنز العمّال، ح ۴۳۶۹۵)

ـ شخصی در حضور پیامبر(ص) از شتری شیر دوشید. حضرت به او فرمود: برای سبب این شیر (بچه شتر) چیزی باقی بگذار. (معانی الاخبار، ص ۲۸۴)

ـ امام علی(ع): هرکدامتان در سفر، قبل از خود به حیوان علف و آب بدهد. (المحاسن، ج ۲، ص ۱۰۸)

ـ پیامبر خدا(ص): هر کس گنجشکی را، بدون رعایت حقّ آن، بکشد خداوند متعال در روز قیامت از او بازخواست کند. عرض شد: حقّ گنجشک چیست؟ فرمود: این که او را ذبح کند، نه این که گردنش را بکنَد. (مسند ابن حنبل، ج ۲، ص ۵۶۷، ح ۶۵۶۲)

ـ امام باقر(ع): ‌با حیوانی که ذبح می شود مدارا شود و قبل و بعد از ذبح با آن با خشونت رفتار نشود. (دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۷۹)

ـ امام علی(ع): هرقصاب که به جای سر بریدن حیوان، سرش را قطع کند و بکند، باید مجازات شود. (دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۷۶)

ـ رسول اللّه(ص) از کشتن هر جانداری نهی فرمود، مگر آزار و آسیب برساند. (کنز العمّال، ح ۳۹۹۸۱)

ـ پیامبر(ص) از به جان هم انداختن حیوانات نهی فرمود. (التاج الجامع للاصول، ج ۴، ص ۳۵۱)

ـ امام علی(ع): به صورت چهارپایان نزنید و به آنها لعنت نکنید. (من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۸۸)

ـ شخصی اسبش را بخاطر شهوت زیادش عقیم کرده بود. هنگامی که حضرت محمد(ص) از این کار او خبر شد، او را بسیار سرزنش کرد. (النوادر، ص ۳۴)

ـ رسول خدا(ص): هرکس جو را قبل از دادن به اسبش پاک کند، خداوند در برابر هر دانه جو که تمیز کرده، یک حسنه به او می دهد. (بحار الانوار، ج ۶۴، ص ۱۷۷)

ـ رسول خدا(ص): هرکه می خواهد حیوانی را ذبح کند، باید چاقوی خود را تیز کند تا حیوان راحت تر ذبح شود. (دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۷۵)

ـ شخصی تخم چکاوکی را از لانه اش برداشته بود. چکاوک در آسمان شروع به بال بال زدن کرد. پیامبر از علت بال بال زدن آن جویا شد. آن مرد گفت: من تخم این پرنده را از لانه اش در آوردم. حضرت به آن شخص دستور داد تا تخمها را به لانه اش برگرداند. (بحارالانوار، ج ۶۴، ص ۳۰۷)

ـ شخصی با فشار برچهارپایان در سفر حج، باعث می شد، کاروانش سریع به مکه برسد. امام صادق(ع) فرمود: نماز و حج چنین شخصی قبول نیست. ( بحار الانوار، ج ۶۴، ص ۲۱۲)

ـ حضرت محمد(ص) دوست نداشت حیوان شیرده بی دلیل ذبح شود. (دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۷۷)

ـ به جان هم انداختن خروسها حرام است. (بحار الانوار، ج ۶۵، ص ۱۰)

ـ رسول خدا(ص): از مثله کردن بپرهیزید اگرچه سگ هار باشد. (نهج البلاغه، نامه ی ۴۷)

ـ پیامبر اکرم(ص) مشغول وضو گرفتن بود که گربه ای تشنه نزدیک شد. حضرت متوجه تشنگی گربه شد. لذا ظرف آبی که با آن وضو می گرفت نزدیک گربه برد تا از آن بخورد. (النوادر، ص ۳۰)

ـ روزی گذر حضرت محمد(ص) به افرادی افتاد که مرغ زنده ای را بسته بودند و با تیر نشانه گیری می کردند. حضرت فرمود: آنها چه کسانی هستند؟ خدا لعنتشان کند. (النوادر، ص ۳۳)

ـ رسول خدا(ص) مردی را دید که پایش را روی سینه گوسفندی گذاشته و مشغول تیز کردن کارد خود است و گوسفند به او خیره شده است. فرمود: نمی‏توانستی قبلًا کاردت را تیز کنی؟ نکند می‏خواهی جان این حیوان را دوبار بستانی؟! (الترغیب و الترهیب، ج ۲، ص ۱۵۶، ص ۲)

یک خاطره در رابطه با حدیث آخر
برای کشتن یک بز به قلعه ای با صاحبش رفتیم. وقتی به آنجا رسیدیم، درب طویله را باز کرد که در آن چهارپایان بودند. به محض باز شدن در، همه ی حیوانها به حیاط دویدند. صاحب قلعه، یک بز را برداشت و در مقابل دیگر حیوانات بر زمین خواباند. همینکه کارد را به گلوی حیوان گذاشت، همه ی حیوانها (شامل یک گوساله و چندین بز و گوسفند) درون اتاق رفتند.
از اینجا معلوم می شود دست کم گاو و گوسفند و بز متوجه ذبح می شوند و مشاهده ی آن، سبب آزار آنها خواهد بود.

یادآوری:
برای آگاهی از روایات بیشتر در مورد حقوق حیوانات در روایات، به منابع زیر مراجعه شود:
الف) حمایت از حیوانات در اسلام، سید هاشم ناجی، قم، انتشارات دارالثقلین، ۱۳۷۹.
ب) میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، قم، دارالحدیث، ج ۳، ص ۲۷۰ ـ ۲۷۵.