بیتی جعلی منسوب به فردوسی: به یزدان که هرگز نبیند بهشت / هر آن کو ندارد ره زردهشت

در مورد بیت بالا از دوست گرامی یاغش کاظمی توضیح خواستم. وی جوابی اجمالی داد و پرسشم را برای استاد دکتر جلیل دوستخواه فرستاد. متن ایمیل آقای کاظمی و دکتر دوستخواه را در ذیل می خوانیم.

استاد یاغش کاظمی:
«استاد دوستخواه ِ گرامی،
سلام و درود
یکی از دوستان ، پرسشی درباره ی بیتی از شاهنامه داشت که عیناً نقل می کنم
—————
به یزدان که هرگز نبیند بهشت            هرا کو ندارد ره زردهشت
آیا این بیت در شاهنامه هست؟
آیا او (فردوسی) نقل قول نکرده؟
چگونه با اشعار دیگر او که صراحت در اسلام او دارد قابل جمع است؟
—————-
بنده در پاسخ ِ این پرسش، چون نتوانستم بیت ِ مزبور را در نسخه ی مسکو و ژول موهل بیابم، آنرا جعلی دانستم
ولی در نسخه ی مسکو، بیت ِ مشابهی یافتم که کنجکاوم کرد. بیتی که “فردوسی”  تأکید دارد سروده ی خودش است و پس از روایت ِ هزار بیت ِ دقیقی آورده است
زمانی که ارجاسب ِ تورانی پیروان ِ زردشت را در آتشکده ی بلخ می کشد، شاعر
جای ِ کشته شدگان را در بهشت می داند
زخونشان بمرد آتش زردهشت            ندانم جزا جایشان جز بهشت
آیا دو بیت ِ بالا از “فردوسی” است؟ در صورتی که بیت ِ نخست از “فردوسی” است، آنرا در کدام بخش ِ شاهنامه باید جُست؟
با سپاس و احترام
ی. کاظمی»

پاسخ دکتر جلیل دوستخواه:
«درود.
دوست گرامی،
بیت:
به یزدان که هرگز نبیند بهشت / هرا کو ندارد ره زردهشت
(که در نیمه ی دوم آن، باید “هر آن کو” بیاید.)
در کشف الابیات استاد دکتر دبیر سیاقی نیامده است و در شاهنامه هم ، در هیچ یک از دو بخش سروده ی دقیقی و فردوسی، دیده نمی شود. امّا اگر هم بتواند از سروده های فردوسی قلمداد شود، با مسلمانی ی او منافاتی ندارد؛ زیرا او متنی بازمانده از روزگار ساسانیان زرتشتی را باز سروده و باور شخصی ی خود را در آن، دخالت نداده است و از این دست نمونه ها در سرتاسر شاهنامه، فراوان می توان یافت.
امّا بیت
ز خونشان بمرد آتش زردهشت/ ندانم جزا جایشان جز بهشت
(که در نیمه ی دوم آن، باید “جز از جای شان در …” بیاید.)
از فردوسی است و در بخش پس از سروده ی دقیقی آمده است و باز هم گفتاوردی است از پشتوانه های کهن ِ کار ِ شاعر و نه بیان ِ باور ِ خود ِ او.
بدرود.
ج. دوستخواه»