امام علی(ع) و فرق نگذاشتن میان عرب و ایرانی

به قلم مدیر سایت

یک) روزی عده ای از موالی (ایرانیان) نزد امام علی(ع) از عربها شکایت کردند و گفتند: رسول خدا(ص) تبعیضی میان عرب و غیر عرب در تقسیم بیت‌المال و در ازدواج قائل نبود. سلمان و بلال و صهیب را به ازدواج زنان عرب در آورد ولی امروز اعراب میان ما و خودشان تفاوت قائل هستند و می گویند: چنین نمی کنیم.
حضرت علی(ع) نزد عرب ها رفت و در این زمینه صحبت کرد اما آنان فریاد کشیدند: چنین نمی کنیم؛ چنین نمی کنیم.
علی(ع) در حالی که از این جریان خشمناک شده بود و در حالی که عبایش به زمین می کشید، میان ایرانیان آمد و گفت: ای موالی، اینان به شما مثل یهودی ها و مسیحیان نگاه می کنند. با زنان و دختران شما ازدواج می کنند اما به شما زن نمی دهند و در تقسیم اموال با شما به تساوی رفتار نمی کنند. به شما توصیه می‌کنم که بازرگانی پیشه کنید، خداوند به شما برکت خواهد داد. (کافی، چاپ اسلامیه، ج ۵، ص ۳۱۸ ـ ۳۱۹، ح ۵۹)

دو) امام علی(ع) بر منبر مشغول خطبه بود که اشعث بن قیس کندی گفت: ای امیرالمؤمنین این سرخرویان (ایرانیان) جلو روی تو بر ما غلبه کرده اند و تو جلو اینها را نمی گیری!
سپس در حالی که خشم گرفته بود گفت: امروز نشان خواهم داد که عرب چکاره است.
علی(ع) فرمود: این شکم گنده ها خودشان روزها در بستر نرم استراحت می کنند و آنها (ایرانیان) روزهای گرم بخاطر خدا فعالیت می کنند و آنگاه از من می خواهند که آنها را طرد کنم تا از ستمکاران باشم!(سفینه البحار، ماده «ولی» با تلخیص)

سه) مغیره همیشه در مقایسه میان علی و عمر می گفت: علی تمایل و مهربانی اش با موالی بیشتر بود اما عمر از آنها خوشش نمی آمد. (سفینه البحار، ماده «ولی»)
یادآوری:
به نظر می رسد اگر امام علی(ع) عربها را بر ایرانیها ترجیح می داد چنین احتمالی بود که این ترجیح بخاطر نژاد است اما ترجیح دادن ایرانیان بخاطر اعمال نیکشان بوده است و این کار کاملا معقول و پسندیده است. از اینجا معلوم می شود که ملاک برتری از نظر اسلام، نژاد نیست بلکه عملکرد افراد ملاک است.

چهار) حارث گوید: در محضر امام على بودم که دو زن نزد وى آمدند و گفتند: «اى امیرالمؤمنین! ما بینوا و مستمندیم». حضرت به مردى فرمود: «آن دو را به بازارِ ببر و براى هر یک پیمانه‏ اى خوراک و سه جامه شامل بالاپوش، روسرى، و جامه پایین تنه بخر و به هر یک صد درهم از مال من عطا کن!»
چون بازگشتند، یکى از آن دو زن گفت: «من عرب هستم و او ایرانی». [راوى‏] مى‏گوید: امام قدرى خاک از زمین برگرفت (ظاهرا دو مشت خاک برداشت) و فرمود: «من در هیچ یک از این دو براى فرزندان اسماعیل(ع) بر فرزندان اسحاق(ع) برترى نیافتم، هر چند به قدر بالِ پشه‏اى». (أنساب الأشراف، ج ۲، ص ۳۷۶  از منابع اهل سنت، با تلخیص)

متن عربی:
عن الحارث: کنتُ عِندَ عَلِیٍّ، فَأَتَتهُ امرَأَتانِ فَقالَتا: یا أمیرَ المُؤمِنینَ، إنَّنا فَقیرَتانِ مِسکینَتانِ، فَقالَ: قَد وَجَبَ حَقُّکما عَلَینا وعَلى کلِّ ذی سَعَهٍ مِنَ المُسلِمینَ إن کنتُما صادِقَتَینِ. ثُمَّ أمَرَ رَجُلًا فَقالَ: انطَلِق بِهِما إلى سوقِنا، فَاشتَرِ لِکلِّ واحِدَهٍ مِنهُما کرّا مِن طَعامٍ وثَلاثَهَ أثوابٍ فَذَکرَ رِداءً أو خِمارا وإزارا وأعطِ کلَّ واحِدَهٍ مِنهُما مِن عَطائی مِائَهَ دِرهَمٍ.
فَلَمّا وَلَّتا، سَفَرَت إحداهُما وقالَت: یا أمیرَ المُؤمِنینَ، فَضِّلنی بِما فَضَّلَک اللّهُ بِهِ وشَرَّفَک! قالَ: وبِماذا فَضَّلَنِی اللّهُ وشَرَّفَنی؟ قالَت: بِرَسولِ اللّهِ صلى‏الله‏علیه‏وآله. قالَ: صَدَقتِ، وما أنتِ؟ قالَت: أنَا امرَأَهٌ مِنَ العَرَبِ وهذِهِ مِنَ المَوالی. قالَ: فَتَناوَلَ شَیئا مِنَ الأَرضِ ثُمَّ قالَ: قَد قَرَأتُ ما بَینَ اللَّوحَینِ فَما رَأَیتُ لِوُلدِ إسماعیلَ عَلى وُلدِ إسحاقَ علیهماالسلام فَضلًا ولا جَناحَ بَعوضَهٍ!

پنج) هنگام تقسیم اموال، یک زن عرب و یک زن ایرانی نزد حضرت على(ع) آمدند. امام به هر یک، بیست و پنج درهم و پیمانه‏اى خوراک داد.
زن عرب گفت: «اى امیرالمؤمنین! من زنى عرب هستم و او ایرانی!» على(ع) فرمود: «به خدا سوگند! من در این غنایم، براى فرزندان اسماعیل حقّى بیش از فرزندان اسحاق نمى‏بینم». (الغارات، ج ۱، ص ۷۰ و ر. ک: الاختصاص، ص ۱۵۱ و السنن الکبرى، ج ۶، ص ۵۶۷، ج ۱۲۹۹۰ و کنز العمّال، ج ۶، ص ۶۱۰، ح ۱۷۰۹۵، غیر از کتابهای غارات و اختصاص بقیه از منابع اهل سنت)

متن عربی:
الغارات عن أبی إسحاق الهمدانیّ: إنَّ امرَأَتَینِ أتَتا عَلِیّا(ع) عِندَ القِسمَهِ؛ إحداهُما مِنَ العَرَبِ، وَالاخرى مِنَ المَوالی، فَأَعطى کلَّ واحِدَهٍ خَمسَهً وعِشرینَ دِرهَما وکرّا مِنَ الطَّعامِ.
فَقالَتِ العَرَبِیَّهُ: یا أمیرَ المُؤمِنینَ، إنِّی امرَأَهٌ مِنَ العَرَبِ، وهذِهِ امرَأَهٌ مِنَ العَجَمِ! فَقالَ عَلِیٌّ(ع): إنّی وَاللّهِ لا أجِدُ لِبَنی إسماعیلَ فی هذَا الفَی‏ءِ فَضلًا عَلى بَنی إسحاقَ!