مصاحبه با سایت «شفقنا» / اسلام و رسوم ایرانی

یک پژوهشگر علوم اسلامی در گفت و گو با شفقنا: اسلام آیین های ایرانی را حذف نکرد، بلکه آنها را تکمیل کرد(اینجا)

یک پژوهشگر علوم اسلامی با اشاره به اینکه آیین هایی مانند نوروز از ایران باستان تا کنون وجود داشته و نباید به دلیل باستانی بودن، آنها را حذف کرد گفت: برخی رفتارها مانند صله رحم یا حضور بر مزار اهل قبور در شب جمعه از رفتارهای ایرانی است که اسلام نه تنها آنها را حذف نکرده بلکه در برخی از آنها وارد شده و آنها را تکمیل کرده است.

سید حسن فاطمی موحد در گفت و گو با شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) با اشاره به اینکه دستیابی به دیدگاه اسلام در مورد امور گوناگون، آسان نیست زیرا برخی روایات از جهت سند ضعیفند و برخی قوی و نیز بخشی از آنها با اینکه سند قابل قبول دارند اما در مقام تقیه گفته شده اند، اظهار کرد: گاهی روایات در واقع بیان کننده قضیه شخصیه هستند و نمی توان آنها را تعمیم داد. بهترین کسانی که می توانند دیدگاه اسلام را در این امور به دست آورند، فقها هستند. آنچه به عنوان دیدگاه اسلام در رویارویی با سنن ایرانی بیان می کنم در واقع، رویارویی فقها را در نظر دارم.

او ادامه داد: آداب و رسوم متداول میان ملت ها، چه ایرانی و چه غیر ایرانی، اگر همراه رفتارهای خلاف شرع و خرافات نباشند و احیاگر ادیان و افکار انحرافی نباشند، اسلام با آنها مخالفت ندارد مثل اینکه در کشوری رسم باشد در اول هر ماه لباس آبی بپوشند اما اگر معتقد باشند که نپوشیدن لباس آبی در اول ماه، سبب فلان اتفاق ناشایست می شود، اسلام چنین اعتقادی را قبول ندارد یا اینکه مثلا رسم باشد اول هر ماه زن و مرد به صورت مختلط برقصند، اسلام با چنین رسمی مخالف است حتی اگر سابقه ی هزاران ساله داشته باشد اما اگر در ضمن آیینی، کاری پسندیده صورت گیرد، از جهت آن کار خوب، مورد تشویق نیز هست. مثل اینکه در جایی رسم باشد که در اول هرماه به فقیران کمک مالی کنند به شرطی که اول ماه بودن این کار به پای اسلام گذاشته نشود وگرنه بدعت خواهد بود. به نظر می رسد این، منطقی ترین برخورد با آداب و رسوم ملل باشد.

این  پژوهشگر علوم اسلامی تصریح کرد: اینکه شب جمعه ی آخر سال بر مزار خویشاوندان حاضر می شوند از قبل از اسلام بوده و تا این زمان ادامه دارد و مخالفتی با آن وجود ندارد. پوشیدن لباس سیاه در عزای اموات نیز سابقه ای دیرین در ایران پیش از اسلام دارد. پختن آش پشت پا برای مسافر، برگزاری انواع مجالس ترحیم برای اموات و برنامه های شب یلدا نمونه هایی دیگر از رسوم رایج میان مردم است که اسلام با آنها مخالفتی ندارد. بعضی رسوم به دلیل اینکه شامل مستحبات و واجبات است، نه تنها قبحی ندارند بلکه پسندیده اند. اینکه شب جمعه ی آخر سال در قبرستان حضور می یابند و برای امواتشان فاتحه می خوانند پسندیده است یا صله رحم شب یلدا و به دیدار بزرگترها رفتن، ستودنی است.

فاطمی موحد درخصوص دیدگاه اسلام به نوروز گفت: با آن معیاری که در ابتدا ذکر شد، به آسانی می توانیم برخورد اسلام با نوروز را ـ که از سنت های ایرانی در پیش از اسلام است ـ دریابیم. آنچه امروز به عنوان مراسم نوروز می شناسیم، نه تنها خلاف شرع در آن نمی بینیم بلکه کارهای واجب و مستحب در ضمن آن است. صله ی رحم، نظافت خود و خانه، عطر زدن، هدیه دادن و گرفتن، زدودن کدورت ها، احترام به بزرگ ترها، دعا برای یکدیگر، آرزوی موفقیت برای هم، نمونه هایی از کارهای نیکویی است که جزو آداب نوروز است که مورد تأیید اسلام است.

او افزود: پس از ورود اسلام به ایران، ایرانیان مسلمان اموری شایسته را به آداب عید نوروز افزوده اند و به این سنت باستانی، رنگ اسلامی بیشتری داده اند. گذاشتن قرآن در سفره ی هفت سین، حضور در اماکن مقدسی چون بارگاه امام زادگان و در سال های اخیر، برگزاری جشن نیکوکاری و کمک به نیازمندان، از جمله ی آنهاست. چه بسا عقاید خرافی هم همراه نوروز بوده که حذف کرده اند مثل اینکه اگر کسی نوروز را گرامی ندارد، اتفافاتی بد برای او می افتد.

این  پژوهشگر علوم اسلامی خاطرنشان کرد: عید نوروز هیچ ربطی به دین زرتشتی ندارد و در اوستا اشاره ای به آن نشده بلکه رسمی رایج میان ایرانیان، اعم از زرتشتی و غیر زرتشتی بوده و اکنون ادامه دارد.

فاطمی موحد با بیان اینکه احادیث متعددی در مورد نوروز داریم که باید از جهت اعتبار و تفسیر، مورد کنکاش قرار گیرند، به دو نمونه از این احادیث اشاره کرد:

ـ اتیَ علیٌّ(ع) بِهَدِیَّهِ النَّیروزِ، فقالَ: ما هذا؟ قالوا: یا أمیرَ المُؤمِنینَ، الیَومُ النَّیروزُ، فقالَ(ع): اصنَعوا لَنا کُلَّ یَومٍ نَیروزا! (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۳۰۰، ح ۴۰۷۳)

در نوروز، هدیه اى خدمت امام على(ع) آوردند. حضرت پرسید: این چیست؟ عرض کردند: اى امیر المؤمنین! امروز نوروز است. امام(ع) فرمود: هر روزمان را نوروز کنید!

همانگونه که ملاحظه می کنید، حضرت از این کار منع نفرمود.

ـ امام صادق(ع) فرمود: إذا کانَ یَومُ النَّیروزِ فَاغتَسِلْ وَ البَسْ أنظَفَ ثِیابِکَ، و تَطَیَّبْ بِأطیَبِ طِیبِکَ، و تَکونُ ذلکَ الیَومَ صائما. (وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۴۶، ح ۱)

چون نوروز فرا رسد، بدن خود را بشوى و پاکیزه ترین جامه هایت را بپوش و با خوش بوترین عطرها خودت را معطّر کن و در آن روز روزه دار باش.

او ادامه داد: بعضی نسبت به سنت های باقی مانده از قبل از اسلام، بدبین هستند و بر این باورند که همه ی آنها باید برچیده شوند یا اینکه مانند نوروز، روایتی در تاییدشان داشته باشیم. به نظر می رسد اینان دچار نوعی افراط شده اند. امام على(ع) در فرمان حکومت مصر به مالک اشتر چنین نوشت:

لا تَنقُضْ سُنَّهً صالِحَهً عَمِلَ بها صُدورُ هذهِ الامَّهِ، و اجتَمَعَت بها الالفَهُ، و صَلَحَت علَیها الرَّعِیَّهُ، و لا تُحدِثَنَّ سُنَّهً تُضِرُّ بِشَیءٍ مِن ماضِی تِلکَ السُّنَنِ. (نهج البلاغه، نامه ۵۳)

سنّت پسندیده اى را که بزرگان این امت به آن رفتار کرده اند و موجب همدلى و همبستگى شده و کار مردم بر طبق آن سامان گرفته است، مشکن و هیچ گاه سنّت و روشى پدید میاور که به چیزى از این سنّت هاى گذشته لطمه اى زند.

این پژوهشگر علوم اسلامی بیان کرد: برخورد مسلمانان با نوروز، تجربه ای خوب بود. آنان نوروز را تعطیل نکردند بلکه اموری دینی و اسلامی را به آن افزودند و آن را به صورتی زیباتر در آوردند. مراسم شب یلدا نیز ریشه در ایران باستان دارد اما می بینیم ایرانیان، شاهنامه خوانی و حافظ خوانی را به آن افزودند. بعضی با این تصور که جشن هایی مثل مهرگان و تیرگان و سده از آیین های زرتشتی اند روی خوش به آنها نشان نمی دهند. در درجه نخست باید این آگاهی را داد که این آیین ها ربطی به زرتشت ندارند و سپس همان کاری که با نوروز و یلدا شد، با این جشن ها هم صورت گیرد یعنی خرافه ها و رفتارهای ناشایست احتمالی را از آنها جدا کنیم و کارهایی معقول و منطقی به آنها بیفزاییم. در این صورت چه ایراد دارد آنان که به ایران باستان علاقه مندند و دوست دارند سنت های گذشته برپا باشد، به این آیین ها تقید داشته باشند؟ البته لزومی ندارد کاری کنیم که این قبیل آیین ها دوباره رونق گسترده به خود بگیرند و همه ی جامعه را به آنها مشغول کنیم.

فاطمی موحد اظهار کرد: آداب و رسوم مانند زبان ها هستند. همانگونه که زبان ها همواره در گذر زمان در حال تغییر و تحولند و کسی توان ممانعت ندارد، آداب و رسوم نیز چنین هستند اما باید مراقبت کرد آیین ها به کژراهه نروند.

او در پاسخ به این سوال که آیا می توان آیین های جدید پایه گذاری کرد، گفت: بله، می توان آیین هایی با پیام هایی ارزشمند برنامه ریزی کرد و با تبلیغات، مردم را به آنها پایبند ساخت. این کار دشوار است اما شدنی است. بعد از انقلاب چنین تجربه ای را داریم.

انتهای پیام