خانه / سایر مطالب / مدیر سایت / رویارویی اسلام با رسوم ایرانی
سید حسن فاطمی موحد

رویارویی اسلام با رسوم ایرانی

سایت شفقنا در موضوع فوق، مصاحبه ای کتبی با اینجانب انجام داد اما به دلیل حذف بعضی قسمت ها، متن کامل آنچه را برای شفقنا فرستادم، در اینجا می آورم:

ـ رویارویی اسلام با آداب و رسومی که قبل از اسلام میان ایرانیان رواج داشته چگونه بوده است؟
دست یابی به دیدگاه اسلام در مورد امور گوناگون، آسان نیست؛ زیرا برخی روایات از جهت سند ضعیفند و برخی قوی و نیز بخشی از آنها با اینکه سند قابل قبول دارند اما در مقام تقیه گفته شده اند. گاهی روایات در واقع بیان کننده ی قضیه ی شخصیه هستند و نمی توان آنها را تعمیم داد و… بهترین کسانی که می توانند دیدگاه اسلام را در این امور به دست آورند، فقیهانند.
من آنچه به عنوان دیدگاه اسلام در رویارویی با سنن ایرانی بیان می کنم در واقع، رویارویی فقیهان را در نظر دارم.
آداب و رسوم متداول میان ملت ها، چه ایرانی و چه غیر ایرانی، اگر همراه رفتارهای خلاف شرع و خرافات نباشند و احیاگر ادیان و افکار انحرافی نباشند، اسلام با آنها مخالفت ندارد مثل اینکه در کشوری رسم باشد در اول هر ماه لباس آبی بپوشند. اما اگر معتقد باشند که نپوشیدن لباس آبی در اول ماه، سبب فلان اتفاق ناشایست می شود، اسلام چنین اعتقادی را قبول ندارد یا اینکه رسم باشد اول هر ماه زن و مرد به صورت مختلط رقاصی کنند، اسلام با چنین رسمی مخالف است حتی اگر سابقه ی هزاران ساله داشته باشد.
اگر در ضمن آیینی، کاری پسندیده صورت گیرد، از جهت آن کار خوب، مورد تشویق نیز هست. مثل اینکه در جایی رسم باشد که در اول هرماه به فقیران کمک مالی کنند به شرطی که اول ماه بودن این کار به پای اسلام گذاشته نشود و الا بدعت خواهد بود.
به نظر می رسد این، منطقی ترین برخورد با آداب و رسوم ملل باشد.

ـ نمونه هایی از آداب و رسوم ایرانی را می توانید ذکر کنید؟
اینکه شب جمعه ی آخر سال بر مزار خویشاوندان حاضر می شوند از قبل از اسلام بوده و تا این زمان ادامه دارد و علما با آن مخالفت نکرده اند. پوشیدن لباس سیاه در عزای اموات نیز سابقه ای دیرین در ایران پیش از اسلام دارد.
پختن آش پشت پا برای مسافر، برگزاری انواع مجالس ترحیم برای اموات، برنامه های شب یلدا و شیربها نمونه هایی دیگر از رسوم رایج میان مردم است که اسلام با آنها مخالفتی ندارد.
بعضی رسوم به دلیل اینکه شامل مستحبات و واجبات است، نه تنها قبحی ندارند بلکه پسندیده اند. اینکه شب جمعه ی آخر سال در قبرستان حضور می یابند و برای امواتشان فاتحه می خوانند پسندیده است یا صله ی رحم شب یلدا و به دیدار بزرگترها رفتن، ستودنیست.

ـ برخورد اسلام در خصوص نوروز چگونه است؟
با آن معیاری که در ابتدای مصاحبه گفتم، به آسانی می توانیم برخورد اسلام با نوروز را ـ که از سنت های ایرانی در پیش از اسلام است ـ دریابیم. آنچه امروز به عنوان مراسم نوروز می شناسیم، نه تنها خلاف شرع در آن نمی بینیم بلکه کارهای واجب و مستحب در ضمن آن است. صله ی رحم، نظافت خود و خانه، عطر زدن، هدیه دادن و گرفتن، زدودن کدورت ها، احترام به بزرگ ترها، دعا برای یکدیگر، آرزوی موفقیت برای هم، نمونه هایی از کارهای نیکویی است که جزء آداب نوروز است که مورد تأیید اسلام است.
مسلمانان پس از ورود اسلام به ایران، اموری شایسته را به آداب عید نوروز افزوده اند و به این سنت باستانی، رنگ اسلامی بیشتری داده اند. گذاشتن قرآن در سفره ی هفت سین، حضور در اماکن مقدسی چون بارگاه امام زادگان و در سال های اخیر، برگزاری جشن نیکوکاری و کمک به نیازمندان، از جمله ی آنهاست. چه بسا عقاید خرافی همراه نوروز بوده که حذف کرده اند مثل اینکه اگر کسی نوروز را گرامی ندارد، اتفافاتی بد برای او می افتد.
عید نوروز هیچ ربطی به دین زرتشتی ندارد و در اوستا اشاره ای به آن نشده بلکه رسمی رایج میان ایرانیان، اعم از زرتشتی و غیر زرتشتی، بوده و اکنون ادامه دارد.

ـ احادیثی در خصوص نوروز با ترجمه بگویید.
احادیث متعدد در مورد نوروز داریم که باید از جهت اعتبار و تفسیر، مورد کنکاش قرار گیرند. به ذکر دو نمونه بسنده می کنم:
ـ اتیَ علیٌّ(ع) بِهَدِیَّهِ النَّیروزِ، فقالَ: ما هذا؟ قالوا: یا أمیرَ المُؤمِنینَ، الیَومُ النَّیروزُ، فقالَ(ع): اصنَعوا لَنا کُلَّ یَومٍ نَیروزا! (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۳۰۰، ح ۴۰۷۳)
در نوروز، هدیه اى خدمت امام على(ع) آوردند. حضرت پرسید: این چیست؟ عرض کردند: اى امیر المؤمنین! امروز نوروز است. امام(ع) فرمود: هر روزمان را نوروز کنید!
همانگونه که ملاحظه می کنید، حضرت از این کار منع نفرمود.
ـ امام صادق(ع) فرمود: إذا کانَ یَومُ النَّیروزِ فَاغتَسِلْ وَ البَسْ أنظَفَ ثِیابِکَ، و تَطَیَّبْ بِأطیَبِ طِیبِکَ، و تَکونُ ذلکَ الیَومَ صائما. (وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۴۶، ح ۱)
چون نوروز فرا رسد، بدن خود را بشوى و پاکیزه ترین جامه هایت را بپوش و با خوش بوترین عطرها خودت را معطّر کن و در آن روز روزه دار باش.

ـ برخی آیین های کهن ایرانی مثل جشن مهرگان و سده داریم که از رونق افتاده اند. در مورد اینها چه باید کرد؟
بعضی نسبت به سنت های باقی مانده از قبل از اسلام، بدبینند و بر این باورند که همه ی آنها از دم باید برچیده شوند مگر مثل نوروز، روایتی در تأییدشان داشته باشیم. به نظر می رسد اینان دچار نوعی افراط شده اند. امام على(ع) در فرمان حکومت مصر به مالک اشتر چنین نوشت:
لا تَنقُضْ سُنَّهً صالِحَهً عَمِلَ بها صُدورُ هذهِ الامَّهِ، و اجتَمَعَت بها الالفَهُ، و صَلَحَت علَیها الرَّعِیَّهُ، و لا تُحدِثَنَّ سُنَّهً تُضِرُّ بِشَیءٍ مِن ماضِی تِلکَ السُّنَنِ. (نهج البلاغه، نامه ۵۳)
سنّت پسندیده اى را که بزرگان این امت به آن رفتار کرده اند و موجب همدلى و همبستگى شده و کار مردم بر طبق آن سامان گرفته است، مشکن و هیچ گاه سنّت و روشى پدید میاور که به چیزى از این سنّتهاى گذشته لطمه اى زند.
برخورد مسلمانان با نوروز، تجربه ای خوب بود. آنان نوروز را تعطیل نکردند بلکه اموری دینی و اسلامی را به آن افزودند و آن را به صورتی زیباتر در آوردند. مراسم شب یلدا نیز ریشه در ایران باستان دارد اما می بینیم ایرانیان، شاهنامه خوانی و حافظ خوانی را به آن افزودند.
بعضی با این تصور که جشن هایی مثل مهرگان و تیرگان و سده از آیین های زرتشتی اند روی خوش به آنها نشان نمی دهند. در درجه ی نخست باید این آگاهی را داد که این آیین ها ربطی به زرتشتی ندارند و سپس همان کاری که با نوروز و یلدا شد، با این جشن ها هم صورت گیرد یعنی خرافه ها و رفتارهای ناشایست احتمالی را از آنها جدا کنیم و کارهایی معقول و منطقی به آنها بیفزاییم. در این صورت چه ایراد دارد آنان که به ایران باستان علاقه مندند و دوست دارند سنت های گذشته برپا باشد، به این آیین ها تقید داشته باشند؟ البته لزومی ندارد کاری کنیم که این قبیل آیین ها دوباره رونق گسترده به خود بگیرند و همه ی جامعه را به آنها مشغول کنیم.
آداب و رسوم مانند زبان ها هستند. همانگونه که زبان ها همواره در گذر زمان در حال تغییر و تحولند و کسی توان ممانعت ندارد، آداب و رسوم نیز چنینند. اما باید مراقبت کرد آیین ها به کژراهه نروند.

ـ آیا می توان آیین های جدید پایه ریزی کرد؟
بله، می توان آیین هایی با پیام هایی ارزشمندند برنامه ریزی کرد و با تبلیغات، مردم را به آنها پایبند ساخت. این کار دشوار است اما شدنیست. بعد از انقلاب چنین تجربه ای را داریم. امروزه جشن و راهپیمایی ۲۲ بهمن به صورت یک سنت ایرانی در آمده است که پیام هایی بسیار ارزشمند در خود دارد: آزادی خواهی، ظلم ستیزی، اتحاد و…
جالب آنکه پیاده روی برای گرامی داشت یک جشن، سابقه ای در آیین های ایرانی ندارد و از جهات مختلف جدید است و مردم به خوبی از آن استقبال کرده اند. به یاد دارم که در سال های نخست بعد از پیروزی انقلاب، صدا و سیما از مدت ها قبل از ۲۲ بهمن، تبلیغات گسترده ای جهت شرکت مردم در راهپیمایی انجام می داد اما چند سالی است با اینکه تبلیغات چندانی نمی شود، مردم به حضور در آن تقید دارند که این نشانه ی آن است که جزء سنن ایرانی شده است.
به این مناسبت بد نیست این را بگویم که در گذشته های دور، مردم ایران همه ساله روز ۲۲ بهمن را جشن می گرفتند و آن را «جشن بادبره» نامیده بودند. دهخدا ذیل واژه ی «بادبره» چنین توضیح داده است:
«نام روز بیست و دوم بهمن ماه باشد. گویند: هفت سال در ایران باد نیامد. درین روز شبانی پیش کسری آمده گفت: دوش آن مقدار باد آمده که موی بر پشت گوسفندان بجنبید، پس در آن روز نشاطی کردند و خوشحالی نمودند و باین نام شهرت یافت. (برهان، آنندراج، انجمن آرا)»
البته آنچه امروز در ۲۲ بهمن اتفاق می افتد ربطی به سابقه ی دیرین آن ندارد بلکه شاید هیچکدام از شرکت کنندگان در راهپیمایی، از سابقه ی تاریخی این روز در قبل از اسلام خبر نداشته باشند.

همچنین ببینید

مهرداد بهار

بی ربطی نوروز به دین زرتشتی

به قلم مدیر سایت اسطوره شناس برجسته دکتر مهرداد بهار (درگذشت: ۱۳۷۳ ش) نوروز را عید …

۱۶ نظر

  1. جناب آقای فاطمی
    سلام علیکم
    توفیق روزافزون شما را از خداوند خاستارم.

  2. سلام. احادیثی ک درباره بزرگداشت عید نوروز هست فکر نکنم ک منبع صحیحی داشته باشد.همانطور ک ایت الله رضوی در این مقاله به ان اشاره کرده اند:

    http://www.binesheno.com/Files/maghalat.php?idVeiw=2325&level=4&subid=2325

  3. حُکی أَنَّ الْمَنْصُورَ تَقَدَّمَ إِلَى مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع بِالْجُلُوسِ لِلتَّهْنِیهِ فِی یوْمِ النَّیرُوزِ وَ قَبْضِ مَا یحْمَلُ إِلَیهِ فَقَالَ ع إِنِّی قَدْ فَتَّشْتُ الْأَخْبَارَ عَنْ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ ص فَلَمْ أَجِدْ لِهَذَا الْعِیدِ خَبَراً وَ إِنَّهُ سُنَّهٌ لِلْفُرْسِ وَ مَحَاهَا الْإِسْلَامُ وَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ نُحْیی مَا مَحَاهُ الْإِسْلَامُ ( بحار الأنوار ج : ۴۸ ص : ۱۰۸ ، باب عبادته و سیره و مکارم أخلاقه و وفور علمه صلوات علیه علیه ، و المناقب ج : ۴ ص : ۳۱۹ ، باب إمامه أبی إبراهیم موسى بن جعفر الکاظم ع ) .

    حکایت می شود که منصور از موسی بن جعفر علیه السلام برای تهنیت در روز نوروز و گرفتن آنچه برای او آورده می شود به نشستن ( در خانه یا در مراسمی ) دعوت کرد . موسی بن جعفر علیه السلام گفت : من اخباری را که از جدم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم رسیده مورد بررسی قرار دادم و از این عید خبری نیافتم . این عید از سنت ایرانیان است که اسلام آن را محو نموده و پناه می برم به الله که بخواهم چیزی را که اسلام نابود ساخته دوباره زنده گردانم . ( بحار الأنوار ج : ۴۸ ص : ۱۰۸ ، باب عبادته و سیره و مکارم أخلاقه و وفور علمه صلوات علیه علیه ، و المناقب ج : ۴ ص : ۳۱۹ ، باب إمامه أبی إبراهیم موسى بن جعفر الکاظم ع ) .

    • سلام متاستفانه آقایان اهل حدیث چه در وجه شیعه وچه در وجه اهل سنت به تفکر عقلی دقت ندارند
      اقای عزیز بقیه حدیث رو بخوانید : امام موسی کاظم میروند ومینشیند وهدایای نوروزی دریافت میکنند وبعد آن هدایا را به یکی از خدمتکاران میبخشند اگر از نظر امام موسی کاظم نوروز بد بود ایشان هدیه نوروزی نمیگرفتند
      هرچند من سنی معتزلی چونین حدیثی را از اساس قبول ندارم
      اما برخی علمای شیعه که این حدیث رو قبول دارند میگویند این حدیث دلیل بر حرمت نوروز نیست
      چون به اعتقاد این گروه امام موسی کاظم چونین سخنی را درباره نوروز از این باب فرمودند که نمیخواستند با منصور دوانقی همراهی کنند

  4. الْقُطْبُ الرَّاوَنْدِی فِی لُبِّ اللُّبَابِ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ إِنَّ اللَّهَ أَبْدَلَکمْ بِیوْمَینِ یوْمَینِ بِیوْمِ‏ النَّیرُوزِ وَ الْمِهْرَجَانِ الْفِطْرَ وَ الْأَضْحَى ( مستدرک‏ الوسائل ج : ۶ ص : ۱۵۴ ، بَابُ نَوَادِرِ مَا یتَعَلَّقُ بِأَبْوَابِ صَلَاهِ الْعِیدَینِ ) .

    قطب راوندی در لب اللباب از رسول الله صلی الله علیه و آله و وسلم آورده که فرمودند : بدرستیکه الله دو روز را بجای دو روز دیگر برای شما قرار داد و تبدیل نمود : فطر و اضحی ( عید قربان ) را بجای نوروز و مهرگان . ( مستدرک‏ الوسائل ج : ۶ ص : ۱۵۴ ، بَابُ نَوَادِرِ مَا یتَعَلَّقُ بِأَبْوَابِ صَلَاهِ الْعِیدَینِ ) .

    • جناب زیگورات لطفا با عقل خود بسنجید چه معنا دارد اسلام که سرتاسر در قرآنش از عقل میگه از زمین و آسمان مطالب علمی میگه و و و و… با نوروز مخالف باشه، اصلا من نمیدونم چرا بعضیا برای هرچیزی میخان یک دلیل حدیثی پیدا کنند چه معنا داره اگر خدا میخاست همه چیزرو بگه که دیگه انسانها در عقلشون رو باید میبستن که، حالا اگر هم که مخالفتی بوده شاید بخاطر نحوه ی انجام گرفتن جشن بوده، حالا اگر ما نوروز رو بهانه کنیم و آداب مورد تایید اسلام مثل دید و بازدید ،صله رحم و به یاد خدا بودن و تفکر در آفرینش در لحظه ی تحویل سال و… غیره رو انجام بدیم باز بده بابا ول کنید این حرف هارو.

    • شکی نیست که برای یک مسلمان عید فطر و عید قربان از همه ی اعیاد مبارک تر و برتر است، اما این باعث نمیشود که عیدهای دیگر رو مبارک ندونیم، مگه روز جمعه عید نیست مگه حدیث نداریم که اون روزی که انسان گناه نکنه عیده براش، مثلا کسی زن گرفته چون زنشو دوست داره پس دیگه نباید مادرشو دوست داشته باشه؟! هردو رو دوست داره ولی نوع دوست داشتنش فرق داره مادرشو دوست داره چون مادرشه و زنشو دوست داره چون زنشه، این حدیثی هم که از پیامبر نقل کردی فقط برتر و مبارکتر بودن و با اهمیت تر بودن عید قربان و فطر رو میرسونه، چون اوایل اسلام برای اینکه این دو عید جا بیفته و عظمت این دو عید نمایان بشه گفته شده، هر حدیثی که گفته میشه باید دید زمانش کی بوده، مکانش کجا بوده ، اون شخص مورد خطاب کی بوده، برای چی گفته شده.
      ضمنا طرح کردن این جور صحبت ها در این دوره و زمونه هیچ سودی به حال هیچ کس نداره، باید حرفی که زده میشه یا دردی از دردهای دنیوی و مادی انسان ها رو حل کنه یا دردی از دردهای معنوی و فکری آنها رو.

      • هر مسلمانی میدونه که عید قربان و عید فطر از اعیاد بزرگ دینیشه و نوروز رو جشن میگیره ولی اونو یک عید دینی و مذهبی نمیدونه، عید قربان و عید فطر به فطرت انسانها بر میگرده و توجه اش به تحول درون انسان و بازگشت به خویشتن است و مرز و نژاد و زمان برایش معنا ندارد و جهان شمول است.

    • چند وقت پیش یک خبری خونده بودم که یکی از مراجع از خطر سلفی گری در شیعه گفته بودند، اسلام از سلفی گری و خشک مغزی چه ضربه ها که ندیده، البته بحث علمی و تاریخی مشکلی نداره ولی فرهنگی که از ایمه (ع) به ما رسیده این بوده که آنها هیچ وقت صفر و صدی به مسایل و اوضاع زمان و اطرافشون نگاه نمیکردند.

    • سلام برادر عزیز ببخشید اگر با شما مخالفت کردم لطفا ناراحت نشوید ولی بانظر شما مخالفم
      اگر در کلامم تندی بود عذر میخواهم

  5. این مفهوم “خرافه” که راجع به سنت های زرتشتی و ایرانی بکار میبرید و بعد میگید “اسلام با خرافات در اداب و سنن ملل مختلف مخالف است” برخورد نادرستی هست که فکر میکنم شما از مفهوم و معنی خرافات به خوبی اگاه نیستید !
    هر چه قابل اثبات نباشد خرافه است !
    ایت الله دکتر مهدی حائری در گفتگو با حسن عباسی اعتراف کرد که ۸۰ اسلام (و ادیان) خرافات است !
    حتی “خدا” هم یک خرافه است ، توحید هم یک خرافه است ، همه چیز اسلام خرافات است … چون هیچ چیز ان قابل اثبات نیست !
    اگر بگید “نیازی به اثبات نیست چون ما به سخن پیامبرمان ایمان داریم ،پس اینها خرافه نیست “دیگران از جمله زرتشتیان ، بوداییان و مسیحیان … هم میتونن چنین ادعای پوچی رو مطرح کنند .

    • مدیر سایت

      در مورد پاراگراف آخر نوشته شما قابل ذکره که زرتشتیها نمی تونن چیزی رو ثابت کنند که زرتشت گفته و الا خرافه نیست

    • اقا یا خانم اردوسیر، اگر خدا و توحید خرافه هست پس چگونه ادعای زرتشتی گری دارید.فکر کنم زرتشتیان هم به خدا یا همان اهوارمزدا به قولشون و یگانگی خدا(توحید) باور دارند

  6. ببخشید بد بود نه بعد بود

  7. سخنی که از سیدنا امیر المومنین علی کرم الله وجهه بیان فرمودید سخن مهمی هست :
    على(ع) در فرمان حکومت مصر به مالک اشتر چنین نوشت:
    لا تَنقُضْ سُنَّهً صالِحَهً عَمِلَ بها صُدورُ هذهِ الامَّهِ، و اجتَمَعَت بها الالفَهُ، و صَلَحَت علَیها الرَّعِیَّهُ، و لا تُحدِثَنَّ سُنَّهً تُضِرُّ بِشَیءٍ مِن ماضِی تِلکَ السُّنَنِ. (نهج البلاغه، نامه ۵۳)
    سنّت پسندیده اى را که بزرگان این امت به آن رفتار کرده اند و موجب همدلى و همبستگى شده و کار مردم بر طبق آن سامان گرفته است، مشکن و هیچ گاه سنّت و روشى پدید میاور که به چیزى از این سنّتهاى گذشته لطمه اى زند.
    بیان یک مطلب مهم : به دید شخصی من برگزاری نوروز وجشن مهرگان وجشن یلدا به عنوان جشن ملی وبدون اینکه آنها را جشن اسلامی بدانیم وبدون اینکه اعتقادی به عقاید ضد اسلامی که در برهه ای از زمان با این جشنها همراه بوده داشته باشیم عیبی ندارد
    توضیح جمله اخر : اگر ما مثلا شب یلدا رو بدون اینکه جشن اسلامی بدانیم وبدون اینکه انروز رو جشن تولد میترا بدانیم

    وبه نیت اینکه اخرین شب پاییز وبلند ترین شب سال را جشن بگیریم تا از فرصت باهم بودن استفاده کنیم به نظر من از نظر اسلامی مانعی ندارد
    آیا شما گرداننده محترم سایت با نظر من موافق هستید؟

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

*

code