راه راستی بررسی و نقد باورهای زرتشتیان و باستان ستایان
به قلم دکتر کتایون مزداپور
فرستنده: حامد شادفر
به عقیده مری بویس کوروش به عنوان نخستین شاه هخامنشی پیرو کیش زرتشت بوده است. او در تأیید این نظریه، به وجود سه آتشدان درمحوطه کاخ کوروش در پاسارگاد اشاره می کند.
وی از آنجا که آتش از مهم ترین عناصر تشکیل دهنده آیینهای کیش زردشتی است، آن را دلیل بر زردشتی بودن کوروش می داند.
دلیل دیگرش این است که به نوشته نویسندگان یونانی کوروش یکی از دختران خود را آتوسا نام نهاد. این نام صورت یونانی هوتُسا (اوستایی: hutaosi)، یعنی نام ملکه و همسر ویشتاسب، پادشاه حامی زردشت است.
دلیل سوم این که اعمال کوروش، کارهای یک مزداپرست راستین بود، بدین معنی که وی در پی آن بود تا شاهنشاهی پهناورش را عادلانه و نیک، و مطابق قانون اشا اداره کند (بویس، ۱۳۸۲، صص ۷۷-۷۸).
اما این دلایل برای اثبات زردشتی بودن کوروش کافی به نظر نمی رسد. در مورد دلیل اول، یعنی وجود آتشدانهایی در پاسارگاد، باید خاطرنشان کرد که آتش از دیرباز، یعنی از دوره هندواروپاییان عنصر مقدسی محسوب می شد؛ همچنان که در میان هندوان، ایرانیان، یونانیان و اقوام اسکاندیناوی به تقدس و اهمیت آن بارها اشاره و حتی بر آن تأکید شده است. لذا وجود آتشدان در پاسارگاد را می توان نشانی از این میراث بسیار کهن هند و اروپایی یا حداقل هندوایرانی دانست.
در مورددلیل دوم ایشان، یعنی نام آتوسا و ارتباط آن با کیش زردشتی نیز باید خاطرنشان کرد که اینگونه نامها به هیچ عنوان دلیل بر معتقدات دینی کسان نمی تواند باشد همچنان که امروزه نام مریم دلیل بر مسیحی بودن شخصی یا نام بهرام دلیل بر زرتشتی بودن کس نیست.
درپاسخ به دلیل سوم یعنی انتساب کارهای آزادمنشانه کوروش به کیش زرتشتی نیز بیشتر می توان این کردارهای جوانمردانه را ناشی از خصوصیات فردی یا شخصبتی یا مشی سیاسی کوروش دانست تا تجلی اعتقادات
منبع: ادیان و مذاهب در ایران باستان/کتایون مزداپور/ص ۲۷۳
❌آیا هخامنشیان زرتشتی بودند؟❌
✅( پژوهشی در جهان بینی و باور سه گانه پرستی هخامنشیان بر اساس تجزیه و تحلیل نماد های بر جا مانده از آنان )
✅‼️دلایلی بر غیرزرتشتی بودن هخامنشیان👇
⚠️در نوشته‌های بازمانده از هخامنشیان مطلقاً هیچ نامی از زرتشت برده نشده و این اعجاب‌آور است که مردمی که تحت آیین پیامبری زندگی می‌کنند کوچکترین نامی از پیامبر‌شان در آثارشان نباشد.
⚠️نه در سنگ نبشته‌ها نه در لوحه‌ها و نه در نوشته‌های تاریخ نویسان باستانی از اوستا به عنوان کتاب آسمانی هخامنشیان یاد نرفته و به تعالیم آن اشاره نشده‌است.
⚠️زرتشت انجام قربانی را در مراسم مذهبی منع کرده‌است در صورتیکه در بین هخامنشیان قربانی کردن برای خدایان رایج بوده‌است.
⚠️بنابر اصول مسلم آئین زرتشت دفن مردگان در خاک و آلودن خاک در طول تاریخ این مذهب ممنوع بوده‌است ولی مردم و شاهان هخامنشی مردگان خود را گورهای فردی و خانوادگی دفن می‌کردند و به همین علت است که آرامگاه‌های شاهان هخامنشی برجا مانده ولی کوچکترین اثری از آرامگاه‌های شاهان ساسانی که بدون شک زرتشتی بوده‌اند، برجا نمانده‌است.
⚠️بین نام‌های شاهان هخامنشی و اساطیر دین زرتشتی هیچ رابطه‌ای وجود ندارد تنها نام ویشتاسپ، پدر داریوش یکم با نام حامی زرتشت یکسان است که این را نیز به متداول بودن نام ویشتاسپ در بین ایرانیان می‌توان ارتباط داد.
⚠️نامی از نام‌های اوستایی در کتیبه‌ها و الواح پارسی و عیلامی برده نمی‌شود به همین علت معلوم است که آیین‌ها و جشن‌ها و اعمال مذهبی آنان به غیر از زرتشتیان بوده است با تمام سعی‌ای که شده، هنوز ثابت نشده که گاه‌شماری اوستایی نو در زمان هخامنشیان رواج داشته‌است.
⚠️از اصطلاحات ویژه زرتشتی مانند امشاسپندان، سپنته مینو و انگره مینو و دیگر عبارات در ادبیات بکار رفته در کتیبه‌ها و لوح‌های هخامنشیان اثری دیده نمی‌شود.
⚠️در توصیفی که هرودوت و همچنین مورخان یونانی دورهٔ هخامنشی از دین هخامنشیان کرده‌اند، هیچ اشاره‌ای بر زرتشتی بودن هخامنشیان نشده‌است
✍نظریه‌های متفاوت پژوهشگران
🔺بنونیست: با توجه به سنگ نبشته‌های باقی مانده از زمان هخامنشیان هم از نظر باورها و عقاید و هم از نظر مراسم با آئین کهن ایرانی، ایزدان متعدد و نیروهای طبیعت نیز پرستش می‌شدند
🔺هنریک ساموئل نیبرگ: نیبرگ عقیده دارد که در ساخت‌های بنیادین آئین هخامنشیان هیچ‌یک از ویژگی‌های اساسی آئین زرتشت دیده‌نمی‌شود.
🔺آرتور کریستن سن: آئین هخامنشیان زرتشتی نیست بلکه آیین قدیم ایرانی است.
🔺زرین کوب: دوران هخامنشی نه مغان دین زرتشتی داشتند و نه خانوادهٔ سلطنتی و با توجه به نقشی که مغان در اجرای مراسم مذهبی پارسی‌ها داشتند و با در نظر گرفتن این نکته که آیین خاندان هخامنشی ممکن نیست با عقاید طبقات عامه طوایف پارسی مغایرت واقعی داشته‌باشد، پیداست که درین ادوار هنوز دین زرتشتی در بین پارسی‌ها نفوذ نداشته‌است.
🔺هرتسفلد: کتاب زرتشت و جهان او، هرتسفلد شاهان نخستین هخامنشی را پیرو زرتشت نمی‌داند
📚منابع:
بنونیست، دین ایرانی، ص ۲۱ تا ۲۲
نیبرگ، دین‌های ایران باستان، ۲۰۵و۲۰۶
کریستن سن، مزداپرستی در ایران قدیم، ۵۵.
کریستن سن، کیانیان، ۹.
زرین‌کوب، تاریخ مردم ایران، ایران قبل از اسلام، جلد یک .صفحه ۱۹۵ و ۱۹۶.
تاریخ مطالعات زرتشتی، ص ۲۲
کریستن سن، مزداپرستی در ایران قدیم، ۳۴.
تاریخ مطالعات زرتشتی، ص ۲۰
فرای، میراث باستانی ایران، ۱۸۹.
منابع آریائی دین یهود و زرتشت، عباس آریانپور کاشانی، مجموعهٔ سخنرانی‌های دومین کنگرهٔ تحقیقات ایرانی، ص ۲۲۴
بنونیست، دین ایرانی، ص ۳۱ تا ۳۶
ذکاء، یحیی، مجلهٔ بخارا، آذر ۱۳۷۷، شمارهٔ ۳، عنوان مقاله:آیا هخامنشیان زرتشتی بوده‌اند؟ ص ۲۶ و ۲۷
ذکاء، یحیی، مجلهٔ هنر و مردم، شمارهٔ ۱۲۴ و ۱۲۵، عنوان مقاله: پرتوی نوین بر دین هخامنشیان ص ۱۴ تا ۲۱، بهمن و اسفند ۱۳۵۱
صفایی، یزدان ،دو هفته نامه امرداد، شمارهٔ ۲۹۰، عنوان مقاله: آفرینش گام به گام در سنگ‌نبشته‌های هخامنشی ص ۵، ۱۳۹۱
مزداپرستی در ایران قدیم، ص ۶۶
دین‌های ایران باستان، ص ۳۹۵
سلام خدمت شما و ممنون از مطالبی که بیان کردید
لازم دیدم نکاتی رو بیان کنم
✔️اینکه هخامنشیان زرتشتی نیستند رو بسیاری از اساتید تاریخ با دلایل بیان کرده اند که شما چندی نوشتید و منم به لیست شما اساتید زیر رو اضاف می کنم که معتقدند هخامنشیان زرتشتی نیستند
داندامایف، نیولی، هارتمن، ملاندرا، موله، وایدنگرن، احسان یارشاطر، هنکلمن و…
👈برخی مانند والتر هینتس، اومستد و… اعتقاد دارند هخامنشیان زرتشتی بودند اما وقتی دلیل رو بررسی می کنید می بینیم اشتباه است، این بزرگواران زمان زندگی زرتشت رو هم دوره هخامنشیان پنداشتند که طبق سخن زبان شناس که گاتها رو حداقل به هزار سال و ماقبلتر می رساند اشتباه است(اساسا زرتشت نمی تواند هم دوره هخامنشیان باشد)
⬅️البته من یکی دو ایراد کوچولو به متن شما بگیرم
🔻نخست نبود اسم زرتشت در کتیبه های هخامنشی دلیلی نادرست است چون در کتیبه های ساسانی که قطعا زرتشتی بودند هم اسمی از زرتشت نیست
🔻و دوم هم در مورد قربانی نمیشه گفت که زرتشت مخالف قربانی بود و این بیشتر سخن زرتشتی نماها و مبلغین زرتشتی است در صورتی که قربانی جز لاینفک جشن مهرگان زرتشتیان است
✔️اما مابقی دلایل شما کاملا صحیح است و یکی دو مورد هم من اضاف می کنم
🔶اول در کتیبه های شاهان هخامنشی مرتبط آمده اهور مزدا و سایر خدایان پرستش می شوند
🔶دوم در کتیبه های عیلامی و ارامی تخت جمشید به کرات به پرستش خدای میترا و سایر خدایانی آریایی دقیقا با عبارت خدا پرداخته شده است که نشان می دهد هخامنشیان چند خداپرست بوده اند
🔶سوم جناب دکتر هنکلمن استاد برجسته تاریخ کتاب مفصلی دارد در مورد دین هخامنشیان (اسم کتاب تاریخ هخامنشیان جلد ۱۴) و ایشان با دلایل فراوان بیان کرده اند هخامنشیان نه تنها خدایان مختلف آریایی رو پرستش می کرده اند بلکه ایزدان عیلامی را نیز پرستش کرده و به آنها اعتقاد داشته اند
🔶و مورد آخر هم تقویم هخامنشیان است که تناقص آشکار با تقویم زرتشتیان است
🔸دکتر پیر لوکوک زبان شناس معروف فرانسوی ضمن زیر سوال بردن زرتشتی بودن هخامنشیان در باره تقویم هخامنشیان می نویسد :
🔹در تقویم ایران باستان(هخامنشیان) هیچ نشانی از آیین زرتشت نیست
🔹تقویم دوره ساسانی محتوای دینی یعنی زرتشتی دارد که با تقویم ایران باستان که آشکارا برگفته از طبیعت است و دین جای چندانی در آن ندارد متفاوت است
کتیبه های هخامنشی، پیر لوکوک، ترجمه نازیلا خلخالی، نشر فرزان روز، چاپ سوم، صفحه ۱۶۶و۱۸۲ و ۱۸۴ و ۱۸۵