خانه / سایر مطالب / مدیر سایت / شاهکارهای ادبی (۳) / بدیعیات

شاهکارهای ادبی (۳) / بدیعیات

نوشتاری از اینجانب در مجله آینه پژوهش، شماره ۴۷، آذر و دی ۱۳۷۶

بدیعیه ‌ ‌‌‌را‌ گـوناگون تعریف کرده اند. جناب محمدرضا حکیمی از آن میان شاید بهترین تعریف‌ را‌ ارائه‌ نموده باشد:

(بدیعیّه, قـصیده ای اسـت کـه در آن, صنایع و انواع بدیعی به کار برده‌ شود و هر بیتی برای یک یا چند نـوع بدیعی باشد و اصل‌ قصیده برای منظور دیگری,‌ چون‌ مدح و ثنا و… ساخته شده باشد.)۱

نخستین بـدیعیه سر

میان صاحب نظران در مورد ایـنکه آیـا امین الدین اِربِلی (م۶۷۰ق) مبتکر بدیعیه است یا صفی الدین حلّی (م۷۵۲ق) اختلاف است. مشهور بر‌ این عقیده اند که نخستین بدیعیه سرا, صفی الدین حلّی است امّا صاحب انوار الربـیع و صاحب الغدیر و محمدرضا حکیمی معتقدند این ابتکار از امین الدین اربلی است. زیرا وی‌ شصت‌ سال پیش از صفی الدین قصیده بدیعیه خویش را ساخته است.۲

شاهکارهای ادبی 3

دانلود مقاله ی شاهکارهای ادبی ۳

در پی گردآوری بدیعیات, به بدیعیّه ای فارسی برخوردیم که سراینده آنـ, قـبل از صفی الدین و امین الدین اربلی‌ می‌ زیسته است. اگرچه آن زمان اصطلاح (بدیعیه) رایج نبوده است.

قوام الدین احمد بن ابی بکر, شاید به اینگونه قصاید, (قصیده مصنوعه) می گفتند. معروف به قـوامی گـنجوی از شاعران‌ قرن‌ ششم, در قصیده ای در مدح قزل ارسلان, یک یا چند صنعت بدیع را در هر بیت به کار برده است که کاملاً ویژگی های بدیعیه در زمانهای بعد‌ را‌ داراست.

همچنین سید قوام الدین حـسین بـن‌ صدرالدین‌ شیروانی‌ پیش از قوامی گنجوی قصایدی می سروده که صنایع ادبی را در هر بیت به کار می برده است و احتمال‌ دارد‌ او‌ نخستین بدیعیه سرا باشد. امّا نگارنده به تمام‌ قصیده‌ هـای او دسـت نـیافت تا روشن شود آیا از ویـژگی هـای بـدیعیات, برخوردار بوده اند یا خیر؟ و جای‌ تحقیق‌ در‌ این زمینه باقی است.

در اینجا ده بیت آغازین بدیعیه قوامی‌ گنجوی به نام (صنایع الاسحار فـی بـدایع الاشـعار) را با تعیین صنعت های به کار رفته مـی آوریـم‌ تا‌ روشن‌ شود این قصیده از ویژگی های بدیعیات دیگر برخوردار است:

حسن مطلع‌ و ترصیع

ای فلک را هوای قدر تو بار

وی ملک را ثنای صدر تـو کار

ترصیع و تـجنیس تام

تیر چـرخت‌ ز مهر دیده سپر

تیر چرخت ز مهر دیده سپار

تجنیس زاید

جود را برده از‌ میانه‌ میان

بخل را داده از کناره کنار

_______________________________

۱. محمدرضا حـکیمی, ادبیات و تعهد در اسلام, تهران, دفتر‌ نشر‌ فرهنگ‌ اسلامی, ۱۳۵۸ش, ص۱۳۰.

۲. همان, ص۱۴۵.

آینه پژوهش » شماره ۴۷ (صفحه ۱۱۶)

 

 

 

 


جناس ناقص

ساعد ملک و رخش دولت را

تو سَواری و همت‌ تو‌ سِوار

جناس زاید

پست با رفعت تـو خـانه خان

تنگ بـا فسحت تو شارع شار

جناس مرکب

بی وفای‌ تو‌ هر جان ناچیز

با وفای تو مهر جـان چـو بهار

جناس مکرّر

صبح بدخواه ز احتشام تو‌ شام

گل بد گوی ز افتخار تو خار

جناس مطرّف

عدلت آفاق شسته از آفات

طبعت آزاد بوده‌ از‌ آزار

جناس خطّی

از تو بیمار ظلم را دارو

وز تو اعدای مـلک را تیمار

استعاره

جز غـبار نـبرد تو نبرد

دیده عقل‌ سرمه دیدار۳

انواع قصیده بدیعیه

قصاید بدیعیه, از نظر شیوه التزام به صنایع بدیعی,‌ دو‌ دسـته‌ انـد: بـرخی ملتزمند و برخی غیر ملتزم. یعنی در پاره ای از آنها به همین‌ اندازه‌ بسنده‌ شده است که هـر بـیتی دارای نـوعی ـ یا چند نوع ـ از‌ صنایع باشد و در پاره ای به جز این مقدار, (التزامی) دیگر به قصیده داده شـده‌ و آن ایـن است که شاعر ملتزم شده تا نام اصطلاحی همان نوع‌ بدیعی‌ را نیز کـه در هـر بـیت آمده‌ است‌ در‌ همان بیت بیاورد; اما نه به معنای‌ اصطلاحی‌ بلکه در قالب توریه و بـه مـعنای لغوی آن.

به عنوان مثال, صفی الدین‌ حلّی‌ در صنعت استخدام می گوید:

من کلّ‌ أبلج واری‌ الزّنـد‌ یـوم‌ قری

مستمر عـنه یوم الحرب مصطلم

اما سید‌ علی‌ خان مدنی در صنعت استخدام چنین سروده است:

وان هم استخدموا عینی لرعیهم

او حاولوا‌ بـذلها فـالسعد من خدمی

بیت اول غیر‌ ملتزم است, چرا که‌ در‌ آن هیچ گونه ذکری از‌ کلمه‌ (استخدام) یـا مـشتقات آن نـیست, ولی بیت دوم ملتزم است, زیرا علاوه بر‌ دارا‌ بودن صنعت (استخدام) اصطلاح بدیعی‌ استخدام‌ نیز‌ به صـورت تـوریه‌ و بـه معنای لغوی ذکر‌ شده‌ است.

ظاهراً شیخ عزّالدین موصلی (م:۷۸۹ق.) نخستین کسی است کـه تـوریه به نام نوع بدیعی‌ را‌ به کار برده است.

ترجیح و نقد‌ بدیعیات

در میان غیر‌ ملتزمان,‌ چند‌ قصیده بسیار خوب سـاخته‌ شـده که از آن جمله قصیده شیخ صفی الدین حلّی مرتبه اول را حائز است.‌ در‌ میان غـیر مـلتزمان, بزرگانشان امثال موصلی‌ و ابن‌ حجّت‌ و مدنی قـصایدشان مـحکم‌ و فـنّی است و بعضی دیگر چون عبدالقادر طبری و شـرف الدیـن مقری و علامه سمنانی قصایدی‌ بلند‌ و نیکو ساخته اند. ابیاتی نیز در بدیعیات‌ یافت‌ مـی‌ شـود‌ که‌ مورد‌ انتقاد قرار گـرفته اسـت یا مـی تـواند قـرار گیرد.۴

قبل از معرفی بدیعیات, تذکر چند نکته مـناسب است:

الف. در فـهرستها گاه به آثاری برمی خوریم که به عنوان‌ (بدیعیه) شناسانده شده انـد, در حـالی که صرفاً به خاطر اینکه مـتن ادبی فنی اند بـه آنـها بدیعیه اطلاق شده است.

ب. بعضی شـاعران, نـام صنایع بدیعی را به نظم درآورده‌ اند‌ یا علم بدیع را در قالب نظم, توضیح داده انـد کـه به آنها اصطلاحاً بدیعیه نـمی گـویند. اگـرچه بعضی به اشـتباه آنـها را بدیعیه خوانده اند.

ج. یکی از ویـژگی‌ هـای‌ بدیعیات این است که باید به منظور مدح و ثنا و… سروده شده باشند. مواردی کـه در ایـن فهرست, ممدوح را مشخص نکرده‌ ایم,‌ بـیشتر در مـدح پیامبر اکـرم(ص)‌ سـروده‌ شـده اند.

۱۳۱. صنایع الاسحار فی بـدایع الاشعار, قوام الدین احمد بن ابی بکر قوامی گنجوی (قرن ششم), در مدح قزل ارسلان,

_______________________________

۳. ادوارد براون, تـاریخ‌ ادبـی‌ ایران, ترجمه علی پاشا‌ صالح,‌ تـهران, انـتشارات امـیرکبیر, چـاپ اول, ۱۳۵۸شـ, ج۲, ص۱۰۰ـ۱۰۳.

نسخه خطی ایـن بـدیعیه به شماره ۵۳۷۱ در کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی و به شماره ۱۶۸/۳۱ در کتابخانه آیت الله العظمی‌ گلپایگانی‌ موجود است.

۴. ر.ک: ادبـیات و تـعهد در اسـلام, ص۱۳۸ـ ۱۴۸.

آینه پژوهش » شماره ۴۷ (صفحه ۱۱۷)

 

 

 

 


۱۰۰ بیت, شامل ۸۳ نوع بدیعی. آغاز:

ای فلک را هـوای قـدر تـو بار

وی مـلک را ثـنای صـدر تو کار

این بدیعیه به‌ نامهای‌ دیگر نیز‌ خوانده شده از جمله:

بدایع الاسحار فی صنایع الاشعار, کشف الاستار عن بدایع الاشعار, قصیده مصنوعه قوامیه.

شرح ها:

الف. بدایع الاشعار, میرزا فضل الله بدایع نگار (م۱۳۴۳ق), چـاپ ۱۳۳۶ق.

ب. شرح‌ ادوارد‌ براون‌ (قسمتی از کتاب تاریخ ادبی ایران, ج۲, ص۱۰۰ـ۱۲۰).

ج. شرح محمود بن عمر نجاتی نیشابوری.۵

۱۳۲. بدیعیه امین الدین ‌‌علی‌ بن عثمان اربلی (م۶۷۰ق). آغاز:

بعض هذا الدّلاّل والا دلال

حال بالهجر و التجنّب الحالی۶

۱۳۳. الکافیه‌ البدیعیه‌ فی المدائح النبویه, صـفی الدیـن عبدالعزیز بن سرایای حلّی طائی (م۷۵۲ق), بحر بسیط, ۱۴۵بیت, شامل‌ ۱۵۱ نوع بدیعی (یا ۱۴۰نوع, اگر دوازده قسم جناس را که در هفت‌ بیت آغاز قصیده آمده‌ است,‌ همه را تحت عنوان (تجنیس) بـدانیم). آغاز:

ان جـئت سلعاً فسل عن جیره العلم

واقر السلام علی حرب بذی سلم

شرح ها:

الف. النتائج الالهیه فی شرح الکافیه البدیعیه (یا النتائج الالمعیّه فی شرح الکافیه‌ البدیعیه), صفی الدیـن حلی.*

ب. فـرج الکرب و فرح القلب, تقی الدیـن ابـراهیم کفعمی.

ج. الجواهر السنی فی شرح بدیعیه الصفی, عبدالغنی رافعی (م۱۳۰۸ق).

د. شرح ابوعبدالله محمد بن قاسم بن زاکور فاسی مالکی‌ (م۱۱۲۰ق).۷

۱۳۴. الحلّه السیرافی مدح خیر الوری, شمس الدیـن ابـوعبدالله محمد هوّاری مالکی انـدلسی مـعروف به ابن جابر اندلسی و ابن جابر اعمی (۶۹۸ ـ ۷۸۰ق), نام دیگر: (بدیعیّه العمیان), ۱۷۷ بیت,‌ شامل‌ حدود ۷۰ نوع بدیعی. آغاز:

بطیبه انزل و یمّم سیّد الامم

وانشر له المدح وانثُر اطیب الکلم

شرح ها:

الف. شرح مختصر ابن جابر اندلسی.

ب. طراز الحلّه و شـفاء الغـلّه, ابوجعفر احمد بن‌ یوسف‌ بصیر رعینی غزناطی (م۷۷۹ق).

ج. شرح محمود بن خلیل داماد (م۱۰۹۹ق).۸

۱۳۵. الفتح الالی فی مطارحه الحلی, شهاب الدین احمد عطّار دُنیسری مصری (م۷۹۴).

۱۳۶. بدیعیه عزّالدین علی بن حسین موصلی (م۷۸۹),‌ ۱۳۹‌ بـیت,‌ ۱۴۴ نـوع بدیعی. آغاز:

براعتی تـستهّل‌ الدّمع‌ فی‌ العلم

عباره عن نداء المفرد العلم۱۰

۱۳۷. بدیعیه شرف الدین عیسی بن حجّاج سعدی معروف به عویس عالیه (مـ۸۰۷ق), در مدح پیامبر اکرم(ص).‌ آغاز:

سل ما‌ حوی القلب فی سلمی من العبر

فکلّما خطرت امـسی‌ عـلی‌ خطر۱۱

۱۳۸. الجـوهر الرفیع و وجه المعانی فی معرفه انواع البدیع, عبدالرحمن بن محمد, وجیه الدین علوی زبیدی (۷۴۸ـ۸۰۳ق). آغاز:

سَل ما‌ بـسلمی‌ ‌ ‌و سـل ما ربّه السلم

و خصّ طبیه مأوی الطیب و الکرم

_______________________________

* نسخه خطی این شرح به شماره ۱۰۸/۲۳ در کـتابخانه آیـت الله العـظمی گلپایگانی موجود است.

۵. ریحانه الادب,‌ ج۴,‌ ص۴۹۴,‌ الذریعه, ج۱۵, ص۸۹, فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیـت الله العظمی‌ نجفی,‌ ش۵۳۷۱, ادبیات و تعهد در اسلام, ص۲۰۵.

۶. محمد باقر موسوی خوانساری, روضات الجنات, تـهران, کتابفروشی اسماعیلیان,‌ چاپ‌ ۱۳۹۲قـ,‌ جـ۵, ص۲۸۵ و چاپ سنگی, ص۴۹۳.

۷. ر.ک: علی ابوزید, البدیعیات فی الادب‌ العربی,‌ بیروت,‌ المزرعه بنایه الایمان, چاپ اول, ۱۴۰۳ق, ص۷۱ـ۷۴ و ص۳۱۵ و ادبیات و تعهد در‌ اسلام,‌ ص۱۵۳.

۸. البدیعیات فی الادب العربی, ص۷۵ و ادبیات و تعهد در اسلام, ص۱۶۷.

۹. حاجی خلیفه,‌ کـشف‌ الظنون, تهران, مکتبه الاسلامیه, چاپ سوم, ۱۳۷۸ق, ج۲, ستون ۱۲۳۱.

۱۰. البدیعیات فی الادب‌ العربی,‌ ص۷۷.

۱۱. علامه امینی, الغدیر, بیروت, دارالکتاب العربی, چاپ سوم, ۱۳۸۷ق, ج۶, ص۴۵.

آینه پژوهش » شماره ۴۷ (صفحه ۱۱۸)

 

 

 

 


شرح ها:

الف. شرح ناظم.

ب. شرح‌ عیسی بن حجاج معروف به عـویس (م۸۰۷ق).۱۲

۱۳۹. البـدیعیّه فی الکعبه الیمنیّه الثمینه, سید‌ جمال‌ الدین‌ عبدالهادی بن ابراهیم حسینی صنعانی یمانی (م۸۲۲ق). آغاز:

سری طیف لیلی فابتهجتُ به وجد

وتوّح قلبی من‌ لطائفه‌ مجدا۱۳

۱۴۰. بدیعیّه الآثاری الوسطی, زین الدین شعبان بن محمد بـن داود مـوصلی‌ آثاری‌ (۷۶۵ـ‌ ۸۲۸هـ.ق), پایان تألیف: ۸۰۷ق, ۳۰۸ بیت, ۳۰۰ نوع بدیعی. آغاز:

فهو الّذی فاق فی خلقٍ و فی‌ خُلُق

علی الأنام و فی حکم و فی حِکَم۱۴

۱۴۱. العقد البدیع فی مدیح الشفیع,‌ زین‌ الدین شعبان آثاری, ۴۰۰ بیت, بیش از ۲۴۰ نوع بدیعی.۱۵

۱۴۲. بـدیع البـدیع فی مدح الشفیع, زین‌ الدین‌ شعبان آثاری, ۱۶۹ بیت, ۲۰۱ نوع بدیعی, آغاز:

إن جئت بدراً فطب و انزل‌ بذی سَلَم

سلّم علی من سبا بدراً علی‌ عَلَم۱۶

۱۴۳. تقدیم‌ ابی بکر, تقی الدین ابوبکر ابن حجّت‌ حـموی‌ (۷۶۷ـ۸۳۷قـ), بـه شیوه برده بوصیری در وزن و قافیه, بـیش از ۱۴۰ بـیت,‌ آغاز:

لی فـی ابتدا مدحکم یا عرب‌ ذی‌ سلم

براعه تستهلّ‌ الدمع‌ فی‌ العَلم۱۷

شرح ها:

الف. خزانه الادب و غایه‌ الادب,‌ از ناظم.

ب. العقد البدیع فی فن البدیع, بولس عواد خوری مارونی.

۱۴۴. الجواهر‌ اللاّمـعه‌ فـی تـجنیس الفرائد الجامعه للمعانی الرائعه,‌ شرف الدین اسماعیل بـن‌ ابـی‌ بکر یمنی (۷۵۵ـ ۸۳۷ق), ۱۴۴‌ بیت,‌ شامل ۱۵۰ نوع بدیعی. آغاز:

شارفتَ ذرعاً فذر عن مائها الشبم

اوجُزتَ نملی فَنَم لا‌ خوف‌ فی الحرم

شرح:

الفریده الجامعه للمعانی الرائعه,‌ از‌ ناظم۱۸

۱۴۵. بـدیعیّه تـقی الدّیـن‌ ابراهیم‌ بن علی عاملی کفعمی‌ (م۹۰۵ق).‌ آغاز:

ان جئت سلمی فسل مـن فی خیامهم

من سکن منسکاً عن دمیتی و دمی

ناظم بدیعیّه‌ خود‌ را شرح کرده است.۱۹

۱۴۶. بدیعیّه زین‌ الدین‌ ابوالفضل عبدالرحمن‌ بن‌ محمّد‌ بن سـلیمان حـموی (مـ۸۴۰)‌ و خود, آن را شرح کرده است.۲۰

۱۴۷. بدیعیّه شمس الدین محمد مقری حلبی معروف بـه‌ ابـن‌ قباقبی (م:۸۴۹ق). آغاز:

عجبی عراقی و عج‌ بی‌ نحوذی‌ سلم

واجنح لسکانها‌ بالسلم و السلم۲۱

۱۴۸. بدیعیّه‌ شهاب الدین احمد فاسی تونسی, معروف بـه خـلوف (م:۸۹۹ق).۲۲

۱۴۹. بـدیعیه بدرالدین حسن بن مخزوم طحان, مخمّس‌ بدیعیه‌ صفی‌ الدین حلّی.۲۳

۱۵۰. نظم البدیع فـی مـدح خـیر‌ شفیع,‌ جلال‌ الدین‌ عبدالرحمن‌ بن‌ ابی بکر سیوطی (۸۴۹ ـ ۹۱۱ق), ۱۳۳ بیت, شامل۱۴۷ نوع بدیعی. آغاز:

من العـقیق و مـن تـذکار ذی سلم

براعه العین فی استهلالها بدم

ناظم خود بر آن شرحی نگاشته‌ است.۲۴

۱۵۱. الفتح المبین فی مدح الامین, عایشه بـاعونیه بـنت یوسف دمشقی (م:۹۲۲ق.), ۱۴۴ بیت, شامل ۱۴۴ نوع بدیعی. آغاز:

عن مبتدا خبر الجرعاء من اضم

حدِّث ولاتنس ذکـر البـان والعلم۲۵

۱۵۲. بـدیع البدیع‌ فی‌ مدح الشفیع, عایشه باعونیه بنت یوسف دمشقی (م:۹۲۲ق.), ۱۲۷ بیت, شامل ۱۲۹ نوع

_______________________________

۱۲. البـدیعیات فـی الادب العربی, ص۸۰ و۸۱.

۱۳. الغدیر, ج۱۱, ص۲۰ و ج۶, ص۴۵.

۱۴. البدیعیات فی الادب‌ العربی,‌ ص۸۴.

۱۵. همان, ص۸۶.

۱۶. همان, ص۸۷.

۱۷. مـحمود رزق سـلیم, تـقی الدین بن حجه الحموی, مصر, دارالمعارف, ۱۹۶۲م, ص۶۸.

۱۸. البدیعیات فی الادب العربی, ص۹۰.

۱۹. الذریعه,‌ ج۳,‌ ص۷۳.

۲۰. الغدیر, ج۶, ص۴۶.

۲۱. ادبـیات‌ و تـعهد در اسلام, ص۱۷۷.

۲۲. همان.

۲۳. الذریعه, ج۳, ص۷۴.

۲۴. البدیعیات فی الادب العربی, ص۱۰۰.

۲۵. همان, ص۱۰۶.

آینه پژوهش » شماره ۴۷ (صفحه ۱۱۹)

 

 

 

 


بدیعی. آغاز:

فی حسن مطلع أقمارٍ بذی سلم

اصبحت فـی زمـره العـشاق‌ کالعلم

ناظم آن را شرح کرده‌ است.۲۶

۱۵۳. بدیعیه احمد بن محمد مقری تلمسانی (م:۱۰۴۱ق.). آغاز:

شارفت ذرعاً فذر عن مائها الشبم

وجزت نملی فـنم لاخـوف فـی الحرم۲۷

۱۵۴. بدیعیه محمد بن عبدالحمید بن عبدالقادر معروف به حکیم زاده (م:۱۳۰۱ق.), تاریخ‌ نـظم:‌ ۱۰۵۹هـ.ق.

حسن ابـتدائی بذکر البان و العلم

حلا لمطلع اقمار بذی سلم۲۸

۱۵۵. اللمعه المحمدیّه فی مدح خیر البریّه, محمد بن عبدالحمید بن عـبدالقادر مـعروف به حکیم زاده (م:۱۳۰۱ق.). آغاز:

ان رمت صنعاً فصن‌ عن‌ مدح غیرهم

ییا قلب سراً و جهراً جـوهر الکلم

شاعر, آن را شـرح کرده است.۲۹

۱۵۶. تلمیح البدیع بمدیح الشفیع, زین الدیـن‌ عـبدالرحمن حـمیدی مصری (م:۱۰۰۵ق.), ۱۴۰ بیت, شامل ۱۶۸ نوع بدیعی. آغاز:

رد ربـع‌ اسـما‌ و اسمی ما یرام رم

وحی حیا حواها معدن الکرم

شرح:

فتح البدیع بشرح تملیح البدیع بمدیح الشفیع, از نـاظم. ‌‌سـپس‌ این شرح را خلاصه کرده و بـر آن عـلم معانی و بـیان را‌ افـزوده‌ اسـت‌ و همه را (منح السمیع بشرح تملیح البـدیع) نـامیده است.۳۰

۱۵۷. بدیعیه شمس الدین محمد بن‌ عبدالرحمن حموی (م:۱۰۱۷ق.), بحر بسیط, ۱۶۴ بیت. آغاز:

الوصل لی و عـلی الواشـی الجفاء‌ و ان

اماتنی البعد جاء‌ القرب‌ احیانی

و احتمال دارد آغـاز آن, این گونه باشد:

هجری عـلی ولی وصـل باحیان

اماتنی الهجر جاء الوصل احیانی۳۱

۱۵۸. البدیعیه و شـرحها, عـلی بن محمد بن دقماق حسینی (م:۹۴۰ق), ۱۷۰ بیت, ۱۷۳ نوع بدیعی.‌ آغاز:

سِربی لسِربی و عجّل بی الی اضم

و سـَل عـریب النّقا عن جیره العَلَم۳۲

۱۵۹. بدیعیه زیـن الدیـن عـبدالرحمن حمیدی مصری (مـ:۱۰۰۵ق.), در بـحر بسیط, ۱۲۱ بیت. آغاز:

بدیع حسنک ابـدی مـن محیّاک

براعه تستهلّ‌ البشر‌ للباکی۳۳

۱۶۰. علیّ الحجّه بتأخیر ابی بکر بن حجّه, عبدالقادر بن محمد طبری مـکی شـافعی (م:۱۰۳۲ق.). آغاز:

حسن ابتداء مدیحی حیّ ذی سلَم

ابدی براعه الاسـتهلال فـی العلَم

ناظم آن را شرح کـرده است.۳۴

۱۶۱. بـدیعیه‌ عـبدالله زفتاوی (م:۱۰۵۹ق.), ۱۳۲ بیت, ۱۳۵ نـوع بدیعی. آغاز:

لدیّ فی مدح اهل الحیّ من إضم

براعه توجب استهلالها بفمی

شرح:

حسن الصنیع بشرح نورالربیع, عبداللطیف عشماوی (متوفی بـعد از: ۱۰۸۶ق.)۳۵

۱۶۲. بـدیع البدیع‌ فی‌ مدح الشفیع, ابوسعید مـحمد بـن داود مـصری شـاذلی (مـ: ۱۰۶۷ق.)۳۶

۱۶۳. بدیع البدیع فـی مـدح الشفیع, ابوعبدالله محمد بن داود بازلی حموی (۸۴۵ ـ ۹۲۵ق.).۳۷

۱۶۴. بدیعیه عبدعلی بن ناصر حوزی,‌ بحر‌ بسیط,‌ ۲۸ بیت. آغاز:

_______________________________

۲۶. این بـدیعیه‌ هـمراه‌ بـا‌ شرح ناظم در حاشیه کتاب خزانه الادب و غایه الاربـ, تـألیف ابـن حـجت حـموی (مـصر, چاپ اول, ۱۳۰۴ق) از صفحه ۳۱۰‌ به‌ بعد‌ به چاپ رسیده است.

۲۷. الغدیر, ج۶, ص۴۷.

۲۸. همان.

۲۹. همان.

۳۰. ادبیات و تعهد در اسلام, ص۱۸۱.

۳۱. احمد ابراهم موسی, الصبغ البدیعی فی اللّغه العربیه, مصر, دارالکاتب العربی, ۱۳۸۸ق, ص۴۵۲.

۳۲. البدیعیات‌ فـی‌ الادب العربی, ص۱۰۸.

۳۳. الصبغ البدیعی, ص۴۵۲.

۳۴. الغدیر, ج۶, ص۴۷.

۳۵. البدیعیات‌ فی الادب العربی, ص۱۱۶.

۳۶. کشف الظنون, ج۱, ستون ۲۳۶ و الصبغ البدیعی, ص۴۵۳.

۳۷. البدیعیات فی الادب العربی, ص۱۰۷.

آینه پژوهش » شماره ۴۷ (صفحه ۱۲۰)

 

 

 

 


قلبی و طرفک‌ منصوب و مکسور

کلاهما مطلق منا و مأسور۳۸

۱۶۵. فتح المانح البدیع یا‌ الطراز‌ البدیع فی امتداح الشـفیع, ابـوالوفاء محمد بن عمر حلبی عرضی (م:۱۰۷۱ق.). آغاز:

براعتی فی ابتدا مدحی بذی‌ سلم

قد استهلّت‌ لدمع فاض کالعلم

شرح:

فتح البدیع فی حل الطراز البدیع فی امتداح الشفیع, از‌ شارح.۳۹

۱۶۶. تقدیم‌ علی, سید صدر الدین علی بن نـظام الدیـن حسینی مدنی دشتکی شیرازی معروف به‌ سید‌ علی‌ خان مدنی و سید علی خان کبیر و ابن معصوم (۱۰۵۲ـ۱۱۱۹ یا ۱۱۲۰ق), ۱۴۷‌ بیت,‌ ۱۵۵ نوع بدیعی. آغاز:

حسن ابتدائی بـذکری جـیره العلم

له براعه شوق یستهلّ دمی

شرح:

انوار الربیع‌ فـی‌ انـواع‌ البدیع, از ناظم.

چون ابن حجت بدیعیه ای به نام (تقدیم ابی بکر) سرود, ابن‌ معصوم‌ نیز این بدیعیه را به نام (تقدیم علی) نگاشت.۴۰

۱۶۷. ملیح البدیع فی مدح‌ الشـفیع,‌ عـبدالغنی‌ بن اسماعیل نابلسی (مـ: ۱۱۴۳قـ.). آغاز:

ییا حسن مطلع من اهوی بذی سلم

براعه الشوق فی استهلالها‌ ألمی۴۱

۱۶۸. نسمات الاسحار فی مدح النبی المختار, عبدالغنی بن اسماعیل نابلسی (م: ۱۱۴۳ق.),‌ ۱۵۰‌ بیت,‌ ۱۵۵ نوع بدیعی, تاریخ نظم ۱۰۷۵ق. آغاز:

ییا منزل الرکب بین البـان و العلم

من سـفح کاظمه‌ حیّیت‌ بالدّیم

شرح:

نفحات الازهار علی نسمات الاسحار فی مدح النبی المختار, از ناظم.۴۲

۱۶۹. بدیعیه سید‌ حسین‌ بن میر رشید رضوی هندی نجفی حائری (م: ۱۱۷۰ق.), نزدیک ۱۵۰ بیت. آغاز:

حیّ الحیا عهد احباب‌ بذی‌ سل

و ملعب الحـیّ بـین البان و العلم۴۳

۱۷۰. العـقد البدیع فی مدح النبی‌ الشفیع,‌ قاسم بن محمد بکره چی حلبی حنفی‌ (م:۱۱۶۹ق.).‌ آغاز:

من حسن مطلع اهل البـان و العلم

براعتی مستهلّ‌ دمعها‌ بدم

شرح:

حلیه البدیع فی مدح النبی الشفیع, از ناظم.۴۴

۱۷۱. مفتاح الفرج فی مـدح عـالی‌ الدرجـ,‌ علی بن محمد تاج الدین‌ بن‌ عبدالمحسن قلعی‌ حنفی‌ مکی‌ (م:۱۱۷۲ق.), ۱۳۴ بیت, ۱۳۵ نوع بدیعی.‌ آغاز:

براعه المطلع از دانت مـن الحکم

واقبلت ‌ ‌تـستهلّ الجود من کرمی

شرح:

تاج البدیع و البلج‌ علی‌ مفتاح الفرج فی مدح عالی الدرج,‌ از ناظم.۴۵

۱۷۲. وسع الاطـلاع‌ فـی‌ بـدیع الاوضاع, علی بن محمد‌ تاج‌ الدین (م:۱۱۷۲ق.).۴۶

۱۷۳. الانواع العجیبه الاختراع, علی بن محمد تاج الدین (م:۱۱۷۲ق.).۴۷

۱۷۴. بـدیعیه عبدالله‌ بن‌ یوسف یوسفی حلبی (م: ۱۱۹۴ق.),‌ ۱۴۳‌ بیت,‌ ۱۴۵ نوع بدیعی.‌ آغاز:

لمّا استهلّت دموع العـین کالدّیم

براعه قلت‌ و اشوقی لذی سلم

شرح:

الف. شرح از ناظم.

ب. نـخبه البـدیع, صلاحی.۴۸

۱۷۵. بدیعیه محمود صفوت بن‌ مصطفی‌ آغا (۱۲۴۱ـ ۱۲۹۸ق.), ۱۴۲ بیت, ۱۵۰‌ نوع‌ بدیعی.

آغاز:

_______________________________

۳۸. الصبغ‌ البدیعی,‌ ص۴۵۳.

۳۹. ادبیات و تعهد در‌ اسلام, ص۱۸۳ و الصبغ البدیعی, ص۴۵۷.

۴۰. البدیعیات فی الادب العربی, ص۱۲۳ و ادبیات و تعهد‌ در‌ اسلام, ص۱۸۳.

۴۱. الصبغ البدیعی, ص۴۵۵.

۴۲. البدیعیات‌ فی‌ الادب‌ العربی,‌ ص۱۲۶.

۴۳. الذریـعه, ج۳, ص۷۵.

۴۴. الغدیر,‌ ج۶, ص۴۸.

۴۵. البدیعیات فی الادب العربی, ص۱۳۷.

۴۶. همان, ص۱۳۹.

۴۷. همان.

۴۸. همان, ص۱۴۰.

آینه پژوهش » شماره ۴۷ (صفحه ۱۲۱)

 

 

 

 


سفح الدموع لذکر السفح و العلم

ابدی البراعه‌ فی استهلاله بدمی

عبدالله فکری پاشا (م:۱۳۰۶ق.) آن‌ را‌ شرح‌ کرده‌ است.۴۹

۱۷۶. بدیعیه‌ نیقولاوس بن نعمه الله صائغ (م: ۱۱۶۹ یا ۱۱۷۰ق.), در مدح حضرت عـیسی(ع) و دیـگر پیامبران(ع), بحر بسیط, ۱۵۶ بیت, ۱۶۰ نوع بدیعی. آغاز:

بدیع حسن امتداحی رسل‌ ربهم

براعه فی افتتاحی حمد ربهم۵۰

۱۷۷. بدیعیه ای از یکی از شیعیان, در مدح امام سجاد(ع). آغاز:

جازت بقیعاً بقی عن حادث الزمن

شاعر بر آن شرحی نگاشته است.۵۱

۱۷۸. بدیعیه قاضی عماد الدین‌ ابـوالفداء‌ اسـماعیل خزرجی شافعی. آغاز:

براعه راق منها مطلع الکلم

حسن افتتاحی بها فی عرب ذی سلم

این بدیعیه در مجموعه (البدیعیات الخمس فی مدح النبی(ص)) چاپ شده است.۵۲

۱۷۹. بدیعیه ارسانپوس بن یوسف‌ بن‌ ابراهیم مسیحی فاخوری (م: ۱۳۰۰ق.), ۱۸۱ بیت, ۱۸۰ نـوع بـدیعی, تاریخ نظم ۱۸۵۸م., در مدح حضرت مسیح(ع). آغاز:

براعه المدح فی نجم ضیاه سمی

تهدی بمطلعها‌ من عن سناه عمی۵۳

۱۸۰. طرفه‌ الربیع‌ فی نظم انواع البدیع, سید عبدالهادی نحوی مصری ابیاری (م:۱۳۰۵ق.).۵۴

۱۸۱. بدیعیه غلام علی آزاد بـن نـوح حـسینی (۱۱۱۶ـ۱۱۹۴ق.), شامل انواع بدیعی هـندی. آغاز:

الحمد للهـ‌ لاحـ‌ البرق فی الظلم

سأرتئی مبسم‌ الحسناء‌ من اضم

این بدیعیه در کتاب (سبحه المرجان فی آثار هندوستان) از ناظم, به چاپ رسیده است و خود این قصیده را شـرح کـرده است.۵۵

۱۸۲. بـدیعیه احمد بن عبداللطیف بن احمد‌ بربیر‌ حسنی (۱۱۶۰ـ۱۲۲۶قـ.), ۱۳۱ بـیت, ۱۳۷ نوع بدیعی. آغاز:

من العذیب و ذکر البان و العلم

تحلو براعه شعری دائماً بغمی

شرح:

ـ نخبه البدیع فی مدح الشفیع, مصطفی بن عبدالوهاب صلاحی.۵۶

۱۸۳. عنوان الرضوان فـی‌ مـدح‌ سـید ولد‌ عدنان, محمد رضوان بن محمد (م:۱۲۹۱ق.), ۱۴۵ بیت, ۱۵۱ نوع بدیعی. آغاز:

براعه الشـوق من تذکار ذی سلم

قد استهلّت دموع العین کالعَنَم۵۷

۱۸۴. ترجمان الضمیر فی مدح الهادی البشیر, عبدالقادر‌ بن‌ عبدالقادر‌ حسینی ادهمی (م: ۱۳۲۵قـ.), ۲۰۷ بـیت, ۲۱۴ نـوع بدیعی.

آغاز:

بدیع مطلع عرب البان و العلم

ابدی براعه حسن ‌‌تستهلّ‌ دمی

شرح:

ـ بدیع التحبیر شرح تـرجمان الضـمیر, محمد بدر الدین رافعی.۵۸

۱۸۵. بدیعه الغرر فی‌ اسانید‌ الائمّه‌ الاربعه عشر, محمد بن عبدالله ضریر (م:۱۳۱۳ق.).۵۹

۱۸۶. البدیع فـی مـدح الشـفیع, سید عبدالله بن مصباح‌ حسنی ادریسی اسکندری مصری معروف به ندیم (۱۲۶۱ـ۱۳۱۴ق).۶۰

۱۸۷. بـدیعیه احـمد بـن صالح آل‌ طعان بحرانی قطیفی (۱۲۵۱ـ‌ ۱۳۱۵ق.),‌ در مدح امام علی(ع). آغاز:

بدیع مدح علیّ مذ علی قلمی

براعه تستهلّ الفـیض مـن الکلمی

_______________________________

۴۹. هـمان, ص۱۵۸.

۵۰. الصبغ البدیعی, ص۴۵۸ و البدیعیات فی الادب العربی, ص۱۳۶.

۵۱. الذریعه, ج۳, ص۷۴.

۵۲. ادبیات و تعهد‌ در اسلام, ص۱۹۲ و الصبغ البـدیعی, ص۴۵۸.

۵۳. عـلم الادب مقالات لمشاهیر العرب, بیروت, ۱۹۲۳, ج۱, ص۲۴۵.

۵۴. ادبیات و تعهد در اسلام, ص۱۹۲.

۵۵. البدیعیات فی الادب العربی, ص۱۴۱.

۵۶. همان, ص۱۴۶.

۵۷. هـمان, ص۱۵۷.

۵۸. هـمان,‌ ص۱۶۴.

۵۹. مـعجم المطبوعات العربیه و المعربه, یوسف الیاس سرکیس, قم, کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی, ۱۴۱۰ق, ج۲, سـتون ۱۶۱۷.

۶۰. ادبـیات و تعهد در اسلام, ص۱۹۴.

آینه پژوهش » شماره ۴۷ (صفحه ۱۲۲)

 

 

 

 


ناظم خود بر آن شرحی نگاشته‌ است.‌ این بدیعیه در ضمن دیوان ناظم بـه نـام (المـراثی الاحمدیه) حدود سال ۱۳۱۷ق. به چاپ رسیده است.۶۱

۱۸۸. بدیعیه محمد بن حمزه شوشتری حلّی معروف بـه ابـن ملاّ (۱۲۵۴ـ۱۳۲۲ق.), در‌ مدح‌ پیامبر اکرم(ص).۶۲

۱۸۹. بدیعیه داودیّه, ملاّ داود بن قاضی خراسانی معروف بـه مـلاّ بـاشی (م۱۳۲۲ق), بحر بسیط, ۱۴۹ بیت. آغاز:

حُسن ابتدائی بکم جیران ذی سلم

براعه تستهلّ الدّرّ من کلمی

شرح:

ـ ازهار‌ الربیع,‌ میرزا‌ فضل الله بدایع نـگار (م۱۳۴۳ق)۶۳

۱۹۰. بـدیع‌ التـلخیص‌ و تلخیص البدیع, طاهر بن صالح جزائری (۱۲۶۸ـ ۱۳۳۸ق.), ۶۵ بیت, شامل ۷۱ نوع بدیعی. آغاز:

بدیع حـسن بـُدورٍ نحوذی سلم

قد راقنی‌ ذکره‌ فی‌ مطلع الکلم

شرح:

ـ بدیع التلخیص و تلخیص البدیع, از‌ ناظم.۶۴

۱۹۱. بدیعیه عبدالله محمد بن ابی بکر, ۱۳۹ بـیت. آغاز:

ییا عـامل الیعملات الکوم فی الأکم

بالعیس بالعیس عرّج نحو ذی سلم۶۵

۱۹۲. بدیعیه‌ واردی‌ مقری, ۱۴۵ بیت. آغاز:

إن زرت سلمی فـسل مـا حلّ بالعلم

و حیّ سلعاً و سل عن حیّ ذی سلم۶۶

۱۹۳. بـدیعیه مـحمد صـالح بن فضل اللّه مازندرانی حائری معروف به‌ عـلامه‌ سـمنانی‌ (۱۲۹۷ـ۱۳۹۱ق.). آغاز:

من حسن مطلع سلمی مستهلّ دمی

لله من دم ذی سلم‌ بذی‌ سلم

ناظم, آن را شرح کرده است.۶۷

۱۹۴. الحصون المعدّه لکـف یـد الجانی عن البُرده, ابوالعباس شـمس الدیـن‌ محمد‌ بـن‌ نـور الدیـن مصری معروف به ابوشجاع (قرن نـهم), ۲۷۰ بـیت. آغاز:

ان رمت‌ سقیاً‌ فسُق‌ یا حادی النعم

وروِّ عیسک سقیا مورد النعم۶۸

۱۹۵. بدیعیه ابن محرز (شـاگرد سیوطی).۶۹

۱۹۶. تـخمیس قصیده‌ الحلی,‌ ابراهیم‌ بن یحیی یـمنی زبیدی معروف به جـحّاف (م:۱۰۶۵ق.).۷۰

۱۹۷. بـدیعیه محمد بن محمد رسام.۷۱

۱۹۸. بدیعیه‌ عـلی‌ بـن عبدالرحیم کندی (۱۰۸۱ـ ۱۱۴۵ق.), ۲۵۰ بیت, ۱۵۰ نوع بدیعی.

حلمی محمد قاعود آن‌ را‌ شرح‌ کرده است.۷۲

۱۹۹. بدیعیه ابراهیم خـبیکی حـلبی, تاریخ نظم: ۱۷۳۳م., ۱۵۰ بیت, ۱۵۰ نـوع بـدیعی.‌ آغاز:

براعتی فـی امتداحی منهل النعم

قد اسـتهلّت بـدیع النظم کالعلم

این قصیده, اولین بـدیعیه ای اسـت‌ که‌ در‌ مدح حضرت عیسی(ع) سروده شده است.۷۳

۲۰۰. رشحات صدح من یسبی العذار و نفحات, مصطفی بـن‌ کـمال‌ الدین بکری (۱۰۹۹ـ۱۱۶۲ق.), ۱۵۰ بیت, ۱۵۵ نوع بـدیعی. آغاز:

للحیّ شـر تلق رکـب‌ البـان‌ و العلم

جازوا السـوی ثمّ حازوا رتبه العلم

شرح:

ـ المـطلع البدری علی بدیعیّه البکری, قاسم بکرجی (م:۱۱۶۹ق.).۷۴

۲۰۱. بدیعیه‌ عبدالمنعم‌ بن‌ محمد قلعی (م:۱۱۷۴ق.)

ناظم خود آن را شرح کرده است.۷۵

۲۰۲. دمـوع عـلی سفح,‌ محمدرضا‌ حکیمی, ۴۰ بیت (ناتمام), شـامل ۴۱ نـوع بـدیعی. آغاز:

بدیع مـطلع حـسن فی ذری العلم

اجری دموعی عـلی‌ سـفح‌ بذی سلم۷۶

۲۰۳. بدیعیه عز الدین علی بن حسین موصلی (م:۷۸۹ق.).۷۷

_______________________________

۶۱. الذریعه, ج۳,‌ ص۷۴.

۶۲. الذریعه, ج۳, ص۷۷.

۶۳. ادبیات و تعهد در‌ اسلام,‌ صـ۲۰۱.‌ مـیرزا فـضل الله بدایع نگار در مقدمه‌ کتاب‌ (بدایع الاشعار) از ایـن قـصیده بـه نـام (بـدیعیه داودیـّه) یاد و تعداد ابیات‌ آن‌ را ۱۴۸ بیت ضبط کرده‌ است.

۶۴. البدیعیات فی‌ الادب‌ العربی,‌ ص۱۷۴.

۶۵. الغدیر, ج۶, ص۵۰.

۶۶. همان.

۶۷. الذریعه,‌ ج۳,‌ ص۷۵.

۶۸. البدیعیات فی الادب العربی, ص۹۶.

۶۹. همان, ص۱۰۲.

۷۰. همان, ص۱۱۷.

۷۱. همان, ص۱۲۶.

۷۲. همان,‌ ص۱۳۰.

۷۳. همان.

۷۴. همان, ص۱۳۱.

۷۵. عمر رضا‌ کحّاله, مـعجم المؤلفین, ج۶,‌ ص۱۹۶.

۷۶. ادبیات و تعهد در اسلام,‌ ص۲۲۲.

۷۷. ابن حجر عسقلانی, الدر الکامنه, هند, چاپ اول, ۱۳۴۹ق, ج۳, ص۴۳.

این بدیعیه غیر‌ از‌ بدیعیه ای است که قبلاً‌ از‌ موصلی‌ معرفی شد.

آینه پژوهش » شماره ۴۷ (صفحه ۱۲۳)

 

 

 

 


۲۰۴. بدیعیه‌ عماد‌ الدین بن قصار.۷۸

۲۰۵. نخبه‌ البدیع‌ و انواعه فی مـدح الجـناب الرفیع و اتباعه, فرج بن احمد بن ابی بکر‌ طهطائی.۷۹

۲۰۶. شفاء الکلیم بمدح النبی الکریم, تاج‌ الدین‌ عبدالوهاب بن‌ احمد‌ (۸۱۳‌ ـ۹۰۱ق.)۸۰

۲۰۷. بدیعیه صلاح الدین‌ بن محیی الدین کورانی (م:۱۰۴۹ق.) و خود, آن را شرح کـرده است.۸۱

۲۰۸. بـدیعیه عبدالبر بن‌ عبدالقادر‌ فیومی عوفی (م:۱۰۷۱ق.). آغاز:

لمّا تذکرت سفح‌ الخیف‌ و البان

اهلَّ دمعی‌ و روّی روضه‌ البان۸۲

۲۰۹. بدیعیه حسن بن احمد حسنی علوی (م:۱۰۷۹ق.), ۷۳ بیت, ۷۹ نوع بدیعی. آغاز:

ماذا علی الرکـب مـما‌ ذاع‌ للآسی

بعد الطبیب الذی فی طیبه الآسی

ناظم آن را‌ شـرح‌ کـرده‌ است.۸۳

۲۱۰. بدیعیه‌ ای‌ در سال ۱۲۱۹ق. سروده شده, لیکن ناظم آن معلوم نیست. آغاز:

حسن افتتاحی بمدحی جیره العلم

شرّفت نظمی بعقد منه منتظم۸۴

۲۱۱. مراقی الفرج فی مدح عالی الدرج, علی بـن‌ احـمد بخاری معروف به قـبانی (۱۱۳۴ـ۱۲۲۱قـ) ناظم, آن را شرح کرده است.۸۵

۲۱۲. البدیعیه النوریّه فی مدح خیر البریّه, محمد نوری با شابن احمد (۱۲۵۲ـ۱۳۲۶ق.). آغاز:

نور المطالع من أقمار ذی سلم

براعه الصّبّ‌ لاستهلال حبّهم۸۶

۲۱۳. بدیعیه حسین بن محمد جسر (۱۲۶۱ـ۱۳۲۷ق).۸۷

۲۱۴. بدیعیه عبدالله فریج.۸۸

۲۱۵. بدیعیه محمد سـلیم بـن انیس قصاب حسن. آغاز:

لولا نسیم الصبا من حیّ ذی سلم

ماکان قلبی صبا للبان و العلم

شرح:

ـ جهد المستطیع فی انواع البدیع, از ناظم.۸۹

۲۱۶. بدیعیه عماد الدین ابوالفداء اسماعیل, ۱۳۷ بیت, حدود ۱۳۸ نوع بدیعی. آغاز:

براعه راق منها مطلع الکلم

حسن افتتاحی‌ بها فی عـرب ذی سلم۹۰

۲۱۷. بـدیعیه,‌ ۱۱۲ بیت. آغاز:

حیّا الحـیا مربعاً عن یمنه العلم

وجاد صوب الحیا حیّاً بذی سلم۹۱

۲۱۸. بدیعیه شاکر بن مغامس شقیر (۱۲۶۶ـ۱۳۱۴ق). ناظم آن را شرح کرده‌ است.۹۲

۲۱۹. مـنح الإله فی مدح‌ رسول‌ اللّه, محمد بن مصطفی بکری (۱۱۴۳ـ۱۱۹۶ق), ۱۳۷ بیت, ۱۳۹ نـوع بـدیعی. آغاز:

سِر بـی وحَیِّ ساکن العلم

وانزل بحیّ حمی سکّان ذی سلم

شرح ها:

۱. شرح صلاحی.۹۳

۲. المنح الالهیه فی مدح خیر البریّه,‌ از‌ ناظم.۹۴

۲۲۰. البدیعیه العمریّه, محمد امین بـن ‌ ‌خـیرالله عمری (۱۱۵۱ـ۱۲۰۳ق). آغاز:

حسن ابتدا کلمی یوماً بذی سلم

براعه المدح فی استهلاله بفمی

شرح:

ـ التحف الادبیه فی النـکت البـدیعیه, از ناظم.۹۵

۲۲۱. شـدو العندلیب فی مدح‌ الحبیب,‌ خلیل وکیل‌ بهنوی (قرن سیزدهم), پایان: ۱۲۳۹ق, ۱۰۱ بیت, ۱۰۱ نوع بدیعی, بـحر بسیط. آغاز:

_______________________________

۷۸. البدیعیات فی الادب العربی,‌ ص۹۷.

۷۹. همان.

۸۰. همان, ص۹۸.

۸۱. همان, ص۱۱۵.

۸۲. محمد محبّی, خلاصه الارث, بیروت,‌ دارصادر,‌ جـ۲,‌ ص۲۹۳.

۸۳. البدیعیات فی الادب العربی, ص۱۲۰.

۸۴. هـمان, ص۱۴۵.

۸۵. عـمررضا کحاله, معجم المؤلفین, بیروت, مکتبه المثنی و دار ‌‌احیاء‌ التراث العربی, ج۷, ص۱۲.

۸۶. البدیعیات فی الادب العربی, ص۱۶۶.

۸۷. همان, ص۱۶۷.

۸۸. همان, ص۱۶۸.

۸۹. همان,‌ ص۱۷۱.

۹۰. همان, ص۱۷۶.

۹۱. همان, ص۱۷۷.

۹۲. فیلیپ دی طرازی, تاریخ الصحافه العربیه, بیروت, ۱۹۱۳م, ج۲, ص۱۹۰.

۹۳. البدیعیات‌ فی الادب العربی, ص۱۴۳.

۹۴. محمد خـلیل مرادی, سلک الدرر فی اعیان القرن الثانی‌ عشر, بغداد, ج۴, ص۱۵.

۹۵. البدیعیات‌ فی الادب العربی, ص۱۴۵.

آینه پژوهش » شماره ۴۷ (صفحه ۱۲۴)

 

 

 

 


قف بالعقیق و بلّغ جیره الحرم

سلام صبّ لرؤیاهم مشوق ظمی

ناظم, آن را شرح کرده است.۹۶

۲۲۲. بدیعیه محمد بن عبدالوهاب جندی معری (۱۲۱۱ـ۱۲۶۴ق.).۹۷

۲۲۳. بدیعیه مصطفی بن عبدالوهاب صـلاحی (مـ:۱۲۶۵ق.),‌ ۱۶۲ بیت, ۱۶۵ نوع بدیعی. آغاز:

علّلت قلبی بذکر البان و العلم

و لمّ کلم فؤادی منک بالکلم۹۸

۲۲۴. تحفه الاسماع بمولد حسن الاخلاق و الاطباع, محمد نسیب بن حسین معروف به ابن حمزه‌ حسینی‌ (۱۲۰۱ـ ۱۲۶۵ق.), ۱۵۵

بیت. آغاز:

حمداً جزیلاً لمن قد شـرّف الاُمم

بحسن طـلعه مولود علا العُظَم

فرزند ناظم, محمود بن نسیب حمزه آن را شرح کرده است.۹۹

۲۲۵. بدیعیه ناصیف بن عبدالله یازجی (۱۲۱۴ـ‌ ۱۲۸۷ق),‌ در مدح حضرت مسیح(ع), ۱۱۴ بیت, ۱۲۳ نوع بدیعی. آغاز:

عاج المتیّم بالأطلال فالعلم

فأبرع الدّمع فی استهلاله العرم۱۰۰

۲۲۶. بدیعیه اسعد بـن احـمد حموی (۱۲۳۶ـ۱۲۹۹ق). ناظم, آن را شرح کرده است.۱۰۱

۲۲۷. بدیعیه‌ ارسانیوس فاخوری (۱۲۱۵ـ۱۳۰۱ق.), ۹۰ بیت, ۹۰ نوع بدیعی. آغاز:

انّی لأحکام القضاء مسلّم

ولسان حالی بالهوی متکلّم۱۰۲

۲۲۸. زهر الربیع فی فن البدیع, ارسانیوس فاخوری, در مدح حضرت مسیح و مادر و فرستادگانش,‌ ۱۴۷‌ بـیت. آغاز:

فحیّ حـیّ الجـلیل الجامع‌ العظم

وبیت لحم‌ و آلاً قد سمت بهم۱۰۳

۲۲۹. بـدیعیه مـحمد نـوری باشا بن احمد (۱۲۵۲ـ۱۳۲۶ق.).۱۰۴

۲۳۰. بدیعیه عثمان بن محمد راضی (۱۲۶۰ـ۱۳۳۱ق.).

قالوا نری لک صبراً‌ بعد‌ فرقتهم

فقلت مستدرکاً لکنّه بفمی۱۰۵

۲۳۱. بدیعیه محمد سلیم بن انیس‌ مشهور‌ به قـصاب حـسن (۱۲۶۹ـ۱۳۳۴قـ.), ۱۳۰ بیت, ۱۶۰ نوع بدیعی. آغاز:

حیّ الطلول و حیّ الرّبع من إضم

واذکر لدیـهم قـتیل الوجد‌ والسقم۱۰۶

۲۳۲. نورالربیع‌ علی نظم البدیع, عبدالحمید بن محمد علی قدس (۱۲۸۰ـ ۱۳۳۵ق.),‌ ۱۹۷ بیت, ۲۰۱ نوع بدیعی. آغاز:

من ذکر رامه و الرّیّان و العلم

عقیق دمعی جـری و الشـوق کالعلم

شرح:

ـ طـالع‌ السعد‌ الرفیع‌ فی شرح نور الربیع علی نظم البدیع المـتضمّن لمدح الحبیب الشفیع,‌ از‌ ناظم.۱۰۷

۲۳۳. بدیعیه ابوعبدالله بن محمد جزائری, در مدح استادش محمد بن ابی القاسم. ناظم, آن را‌ شرح‌ کرده‌ اسـت.۱۰۸

۲۳۴. مـنظومه بـدیعیّه, میرزای قمی (م۱۲۳۱ق), ۱۳۹ یا ۱۴۰ بیت. آغاز:

الحمد لله‌ العلیم‌ ذی النعم

انزل ما قد صرفت عـنه الهمم۱۰۹

از آنـجا که به قصیده دسترسی نداشتیم نمی‌ توان‌ به‌ طور قطع, آن را بدیعیه اصطلاحی خواند, امّا به احـتمال زیـاد ایـن قصیده یکی‌ از‌ بدیعیات باشد. خصوصاً با توجه به اینکه رویِّ بیشتر بـدیعیه هـا حـرف (میم)‌ است.

۲۳۵. بدیعه,‌ خطی, ۱۴۳ بیت. آغاز:

ان جئت لما فسل عن جیره العلم

واقر السلام علی عرب بذی‌ سلم۱۱۰

_______________________________

۹۶. هـمان, ص۱۴۹.

۹۷. هـمان, ص۱۵۰.

۹۸. همان.

۹۹. هـمان, ص۱۵۳.

۱۰۰. همان, ص۱۵۴.

۱۰۱. همان, ص۱۶۰.

۱۰۲. همان, ص۱۶۱‌ .

۱۰۳. همان,‌ ص۱۶۳.

۱۰۴. همان, ص۱۶۷.

۱۰۵. همان, ص۱۶۹.

۱۰۶. همان, ص۱۷۰.

۱۰۷. همان, ص۱۷۲.

۱۰۸. حاجی خلیفه, کشف الظنون, بـیروت, دارالفـکر,‌ ۱۴۱۴ق,‌ ج۶, ص۳۱۰.

۱۰۹. ریحانه الادب, ج۶, ص۷۱ و الذریعه, ج۲۳, ص۸۸.

۱۱۰. محمود فاضل,‌ فهرست‌ نسخه‌ هـای خـطی کـتابخانه دانشکده الهیات مشهد, ۱۳۹۶ق, ج۱, ص۱۸, ش۲۱۴.

همچنین ببینید

آینه پژوهش

لغزش ها در تاریخ بارگاه سیدالشهدا(ع)

مقاله ای از اینجانب در مجله ی مجله آینه پژوهش، شماره ۹۶، بهمن و اسفند …

یک نظر

  1. مقاله بسبار جالبی بود با ابیات بسیار زیبا
    با وجود اینکه ادبیات خوانده ام اما تا بحال با ارایه بدیعه اشنا نشده ام ، شاید هم به یاد ندارم .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

*

code